پیاده سازی صورتهای مالی جدید، عرصه آزمایش مدیران مالی بیمه ها / مصائب هجرت پرتفوهای بزرگ از شرکتهای بیمه

به گزارش اقتصادناب  مدیران مالی صنعت بیمه سال ۹۸ را با پیاده سازی صورت‌های مالی جدید پشت سر نهادند. اگر چه  سال پرچالش و سختی بود؛ اما به استناد شواهد ، صورتهای مالی جدید می تواند نقطه عطفی در گزارشگری مالی شرکتهای بیمه باشد و آزمونی برای پیاده سازی IFRS  در اینده ای نزدیک.

شاید بتوان گفت سهولت دسترسی به داده ها و کاهش شکاف اطلاعات بین دارندگان و استفاد کنندگان وسرمایه گذاران از مزیت های این صورتهای مالی باشد اگر چه که کار مدیران مالی را دو چندان می کند.

ضرورت بروزرسانی و تقویت زیر ساختهای آی تی در شرکتهای بیمه و  شرکتهای نرم افزاری ارائه دهنده خدمات و از سوی دیگر اموزش نیروهای مالی در شرکتهای بیمه از ضرورتهایی است که در صورت بی توجهی بدان می تواند پاشنه آشیل اجرای بهینه صورتهای مالی جدید باشد.

در میز سخن بیمه داری نوین با محمود حق وردیلو مدیر کل نظارت مالی بیمه مرکزی، مجید بنویدی مشاور ارشد شرکت بیمه اتکائی ایرانیان ، شقایق دیلمی پور مدیر مالی بیمه نوین و وحید وثوق معاونت مالی و سرمایه گذاری بیمه ما همراه می شویم تا زوایای این صورت‌های مالی را بررسی کنیم.

* آقای حق‌وردیلو لطفاً به مقدمه‌ای در مورد صور‌ت‌های مالی و نمونه‌هایی که سال گذشته ابلاغ کردید اشاره کنید و به طور کلی ارزیابی‌تان در مورد صورت‌های مالی امسال چیست؟

حق‌وردیلو: سازمان بورس و اوراق بهادار، اواخر سال ۹۵، صورت‌های مالی نمونه‌ای را ابلاغ کرد و از همه شرکت‌ها و از جمله شرکت‌های بیمه درخواست کرد که آن را اجرا کنند. از آنجا که بر طبق قانون تأسیس بیمه مرکزی و بیمه‌گری، شرکت‌های بیمه نمی‌توانند صورت‌های مالی غیر از نمونه مصوب شورایعالی بیمه را تهیه و تنظیم کنند؛ بنابراین یک همکاری سه‌جانبه بین سازمان بورس، بیمه مرکزی و سازمان حسابرسی برای تهیه و تدوین صورت‌های مالی جدید شکل گرفت.

زحمات این گروه در مدت بیش از دو سال در نهایت منجر به تفاهماتی شد؛ از آنجا که یک سری از استانداردهای حسابداری از ابتدای سال ۹۸ لازم‌الاجرا شد؛ بنابراین کار، سرعت بیشتری گرفت و در نهایت منجر به تصویب صورت‌های مالی نمونه جدید در شورای عالی بیمه شد. بر اساس مصوبه شورا، تنظیم یادداشت‌ها به بیمه مرکزی تفویض شد و بیمه مرکزی نیز یادداشت‌های پیوست را با همکاری سندیکای بیمه‌گران و با اخذ نقطه نظرات شرکت‌های بیمه و کارشناسان خبره مالی صنعت بیمه، بعد از چندین جلسه بررسی در اواخر سال ۹۸ نهایی کرد و در نهایت مجموعه صورت‌های مالی نمونه همراه با یادداشت‌های پیوست توسط رئیس کل محترم بیمه مرکزی برای اجرا به شرکت‌های بیمه ابلاغ شد. در ابلاغیه مذکور شرکت‌های بیمه موظف شدند صورت‌های مالی سال ۱۳۹۸ خود را بر اساس صورت‌های مالی نمونه جدید مصوب شورایعالی بیمه تهیه و تنظیم کنند.

در این مورد که صورت‌های مالی چه نکات مثبتی دارند باید بگویم که ما پروژه پیاده‌سازی IFRS17 را در دستور کار داریم و دیر یا زود باید صورت‌های مالی را بر اساس استانداردهای مزبور و سایر استانداردهای ذی‌ربط گزارشگری بین‌المللی (که از شفافیت بیشتر برخوردار است و در عین حال درک اقلام آن برای همه ذی‌نفعان سهل‌تر شده است) منتشر کنیم. به عنوان مصداقی از سهولت درک اقلام صورت‌های مالی، می‌توان به این نکته اشاره کرد که در گذشته حق بیمه صادره در صورت سود و زیان، درج و درآمد حق بیمه دوره در یادداشت‌ها منعکس می‌شد؛ اما در صورت‌های مالی جدید درآمد حق بیمه به صورت مستقیم در صورت سود و زیان افشاء می‌شود؛ البته پیچیدگی تهیه و تنظیم صورت‌های مالی جدید برای شرکت‌های بیمه اندکی بیشتر شده است.

* آقای بنویدی، تحلیل‌تان را در مورد صورت‌های مالی بیان کنید.

بنویدی: در سطح دنیا و بازارهای بین‌المللی نیز درباره تحولات صورت‌های مالی اتفاقاتی افتاده است، از جمله پیروی همه شرکت‌های دنیا از استاندارد IFRS است. بعد از سال ۲۰۰۰ هیئت استانداردهای حسابداری در اروپا (IASB)^(۱) قوت و قوام گرفت و بسیاری از شرکت‌های بزرگ و چند ملیتی دنیا مجبورند از استانداردهای گزارشگری مالی IFRS و استانداردهای انجام عملیات حسابداری (IAS)^(۲) منتشرشده توسط این سازمان حرفه‌ای حسابداری پیروی کنند.

بازار آمریکا و چند کشور دیگر از GAAP^(۳) پیروی می‌کنند که کمی با IFRS متفاوت است. سازمان حسابرسی نماینده IFRS در ایران است و تقریباً ۹۰ درصد استانداردهای حسابداری ملی ایران مطابق IFRS‌های جهانی است؛ به جز مواردی که منشأ مالیاتی دارند و به دلیل مسائل مالیاتی کشور نمی‌توانند آنها را تطبیق دهند.

IASB که هیئت مدیرۀ IFRS است قبل از سال ۲۰۰۰  تصمیم گرفت تا استاندارد حسابداری ویژه‌ای برای شرکت‌های بیمه تهیه کند؛ چون چند شرکت بیمه در بخش‌های مختلف دنیا با مشکل مواجه شده بودند و نوسان سود شرکت‌های بیمه بر بورس‌ها تأثیر گذاشته بود و همه اعتقاد داشتند صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه مانند جعبه سیاهی است که کسی از آن سر در نمی‌آورد؛ بنابراین تصمیم گرفتند که استاندارد حسابداری‌ مخصوص شرکت‌های بیمه را تهیه کنند که از یک سو ترجمه خوبی از صورت‌های مالی باشد و همه قادر به درک آن باشند و از سوی دیگر منجر به قابل مقایسه بودن صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه با دیگر صنایع شود.

در فاز اول که در سال ۲۰۰۴ به اتمام رسید IFRS4 منتشر شد که مطابق استاندارد ۲۸ در کشور ما است. در فاز دوم قرار شد یک IFRS برای شرکت‌های بیمه که خصوصیات شفافیت، مقایسه‌پذیری و قابل اتکا بودن را داشته باشد، تهیه شود. این کار از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۷ طول کشید و منجر به انتشار IFRS17 در خرداد ماه سال ۱۳۹۶شد. تدوین‌کنندگان این استاندارد مدعی‌اند که IFRS17 چند خصوصیت ویژه و اصلی دارد.

آقای حق‌وردیلو بیان کردند که یکی از ویژگی‌های مهم صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه این است که با شرکت‌های بیمه دنیا مقایسه‌پذیر باشد و دیگر اینکه صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه قابلیت مقایسه با سایر صنایع را نیز داشته باشد تا سرمایه‌گذاران که تمایل به سرمایه‌گذاری در یک شرکت بیمه را دارند، بتوانند وضعیت شرکت‌های بیمه را از طریق گزارش مالی با آنها مقایسه کنند، دقیقاً استاندارد جدید به دنبال همین اهداف در تهیه صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه است.

ویژگی دیگر IFRS17 این است که صورت‌های مالی در آن شفاف خواهند شد و تدوین‌کنندگان آن سعی کردند، نوسانات احتمالی نتایج عملیات بیمه را با روش‌های اندازه‌گیری تعبیه‌شده در این استاندارد، به حداقل برسانند. بیش از دو سال است که روی IFRS17 کار می‌شود و آخرین اصلاحیۀ آن ماه پیش با نام اصلاحیه نهایی IFRS17  صادر و اجرای آن دو سال تمدید شد و قرار است از سال ۲۰۲۳ در تمام دنیا اجرا شود. در بیمه مرکزی هم در حد اعلام به شرکت‌های بیمه برای آماده شدن اجرای این استاندارد و ترجمه آن انجام شده است.

صورت‌های مالی‌ که بیمه مرکزی یا به عبارت بهتر شورای عالی بیمه تصویب کرده، به نظرم به جز رعایت IFRS مخصوص شرکت‌های بیمه، در مورد سایر اقلام دیگر در ترازنامه، سود و زیان و سایر صورت‌های مالی  و ثبت رویدادهای مالی، از دیگر استانداردهای حسابداری ملی که مطابق با استانداردهای بین‌المللی است، پیروی می‌کند.

صورت‌های مالی امروز مطابق با استانداردهای حسابداری ملی است. از ابتدای سال ۹۸ شش استاندارد اصلاح و تجدید ارائه شده است که اجرای ۵ استاندارد از ابتدای سال ۹۸ و یک استاندارد که مربوط به مالیات است از ابتدای سال ۹۹ الزامی و یک صورت مالی که همان حقوق مالکانه است به صورت‌های مالی اضافه شده است و کل شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس ملزم به رعایت آنها هستند. صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه که بیمه مرکزی آنها را تهیه کرده و به تصویب شورای عالی رسیده است، مطابق صورت‌های مالی همه شرکت‌های بورسی است که باید از این استانداردهای جدید پیروی کنند و درباره افشای اقلام ترازنامه و سود و زیان، چارچوب‌هایی تعیین شده که شرکت‌های بیمه همانند سایر شرکت‌ها ملزم به رعایت آن هستند.

در این میان بیمه مرکزی مواردی را که در صورت‌های مالی قبلی، شفافیت نداشتند در صورت‌های مالی جدید به صورت گزارش و یادداشت تعبیه کرده است تا صورت‌های مالی شفاف‌تر، ترجمه‌پذیرتر و قابل مقایسه‌تر با سایر صنایع بورس باشد و نتایج عملیات بیمه‌ای به نحو مناسب‌تر ارائه شود.

* خانم دیلمی‌پور، لطفاً وضع موجود صورت‌های مالی را تشریح کنید.

دیلمی‌پور: صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه از اصول خاصی برخوردار است؛ زیرا علاوه بر استانداردهای حسابداری، آیین‌نامه‌های مصوب شورایعالی بیمه هم همزمان باید رعایت شوند و همان‌طور که در گزارشات حسابرسی همه شرکت‌های بیمه می‌بینیم عدم توافقی که بین سازمان حسابرسی و آیین‌نامه‌های بیمه مرکزی (استاندارد ۲۸ حسابداری و آیین‌نامه ۵۸ مصوب شورایعالی بیمه) وجود دارد به عنوان یک بندِ شرط در تمام گزارشات حسابرسی شرکت‌های بیمه می‌آید و هنوز حل و فصل نشده است.

تغییراتی که در استانداردهای ملی اتفاق افتاد باید در شرکت‌های بیمه رعایت می‌شد و این پروسه کمی زمان‌بر بود. همه شرکت‌ها در صنایع مختلف شروع کردند صورت جریان وجوه نقد را سه طبقه‌ای ارائه دادند و تغییراتی که در ترازنامه و سود و زیان‌شان بود به داراز کشید. صورت مالی شرکت‌های بیمه پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و استفاده از اطلاعاتش برای همه راحت نیست. مدعی نیستم که صورت‌های مالی جدید باعث شده است که راحت‌تر استفاده شود؛ چون همچنان استفاده از این صورت‌های مالی به دانش خاص نیاز دارد.

تغییرات IFRS4 در صورت‌های مالی ملی هم ایجاد شد. IFRS4 روی شفافیت صورت‌های مالی تأکید دارد. استاندارد فعلی در گزارشگری صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه در سال ۹۸ نیز کاملاً بر شفافیت صورت‌های مالی تمرکز دارد. امروز اطلاعاتی مضاف بر آن چیزی که در صورت‌های مالی گزارش می‌کردیم می‌آوریم که این اطلاعات در گذشته گزارش نمی‌شدند و فقط در دفاتر شرکت‌های بیمه قابل رؤیت بودند؛ در حالی که امروز با تغییراتی که ایجاد شده است داده‌هایی که دارندگان اطلاعات در اختیار دارند در صورت‌های مالی گزارش می‌شود و استفاده‌کنندگان نیز می‌توانند از آن استفاده کنند. به نظرم شکاف اطلاعاتی بین دارندگان اطلاعات و استفاده‌کنندگان و سرمایه‌گذاران کمتر شده است.

این نحوه گزارشگری با توجه به امکاناتی که در اختیار داریم بسیار دشوار است. این کار به نیروی انسانی خبره نیاز دارد و نیروی انسانی خبره هزینه‌بر است از طرفی گزارش‌هایی که مورد نیازمان است تا اطلاعات مندرج در صورت‌های مالی را افشا کنیم گزارش‌هایی هستند که به تنهایی با اطلاعات سیستم‌های فعلی کفایت نمی‌کنند و ممکن است لازم باشد ساب‌سیستم‌هایی داشته باشیم که بتوانیم به این نحوه گزارشگری کنیم. این اتفاق یک تغییر بزرگ و برای شرکت‌های بیمه هزینه‌بر است.

* به نظرتان ارائه صورت‌های مالی با استانداردهای جدید چقدر هزینه شرکت‌های بیمه را افزایش می‌دهد؟

دیلمی‌پور: بدون شک آموزش نیروی انسانی هزینه‌بر است و موضوع دیگر اینکه نحوه گزارشگری برای شرکت‌هایی که خود نسبت به برنامه‌نویسی در حوزه بیمه و حوزه مالی کرده‌اند بسیار راحت‌تر است؛ چرا که تغییرات لازم به فراخور نیاز داده می‌شود.

گزار‌ش‌هایی که از سیستم فنی دریافت می‌شود به دلیل عملیاتی بودن برای گزارشگری به این شیوه قابلیت اتکا لازم را ندارد. همزمان در بیمه مرکزی اتفاقات دیگری هم افتاد و در سنهاب تغییراتی ایجاد شد. بخشی از هزینه عمده شرکت‌های بیمه مربوط به حق بیمه‌های اتکایی آنهاست که باید به طور صحیح گزارش شود. همه اینها باعث شد تا سال سختی برای گزارشگری شرکت‌های بیمه رقم بخورد.

یکی از عمده‌ترین هزینه‌ها و درآمدهای صورت‌های مالی مربوط به حساب‌های اتکایی است. واکشی اطلاعات بیمه مرکزی از شرکت‌های بیمه با مغایرت‌هایی درگیر بود. این واکشی که باید از طریق آی‌تی‌ شرکت‌ها رفع و رجوع می‌شد مشکل بزرگی محسوب می‌شد برای اینکه مغایرت‌های‌مان را با بیمه مرکزی به حداقل برسانیم و بتوانیم اطلاعات قابل اتکایی را برای صورت‌های مالی داشته باشیم زمان زیادی صرف شد.

در مجموع با تمام همه این مشکلات، اطلاعاتی که در صورت‌های مالی گزارش می‌شود بسیار زیاد است و باید منتظر بازخورد آن باشیم و ببینیم که آیا سرمایه‌گذاران و بیمه‌گذاران از این اطلاعات استفاده مفیدی می‌کنند یا برای ما که در بخش حسابداری و حسابرسی هستیم بیشتر اهمیت دارد؛ البته برای ما اهمیت دارد؛ چون می‌توانیم همه بخش‌های شرکت خود را با همه شرکت‌های دیگر مقایسه کنیم و گزارشات تحلیلی بنویسیم و بیمه مرکزی هم می‌تواند استفاده بهینه‌ای از این اطلاعات ببرد.

* آقای وثوق، لطفاً به مقدمه‌ای در مورد صورت‌های مالی اشاره کنید.

وثوق: صورت‌های مالی جدید بیشتر برای استفاده‌کنندگان اصلی یعنی سهامداران تدوین شده است و اولویت IFRS نیز اولویت سهامداری است؛ با توجه به نوع استانداردها و قابلیت مقایسه و تأکید بر ارزش منصفانه‌ای که در IFRS دیده شده است نه ارزش‌های تاریخی.

اگر همه این اتفاقات را در کنار هم قرار دهیم، صورت‌های مالی جدید از نظر استفاده‌کننده و سهامداری مطلوب است؛ چون گزارشات تفصیلی بسیاری از عملکرد شرکت‌ها، گروه ذی‌نفعان، نوع محصولات بیمه‌ای، اشخاص وابسته و نوع مراودات (مراودات اصلی شرکت بیمه با گروه و غیر گروه و با شرکت‌های بیمه داخلی و خارجی) دارد و دیگر اینکه صورت‌های مالی اساسی را به نحوی دیده است که قابلیت مقایسه با صنعت بیمه و هر صنعت دیگری به راحتی امکان‌پذیر است. اول درآمد، سپس هزینه را نشان می‌دهد. این اصولِ اصلیِ گزارشگری است.

در گذشته در صورت‌های مالی یک بار حق بیمه صادره را نشان می‌دادیم و با افزایش یا کاهش ذخایر فیش آن ‌را تعدیل می‌کردیم و در ادامه خسارات و درآمد را می‌اوردیم که استفاده‌کننده با قرار دادن اینها در کنار یکدیگر درآمد و هزینه شرکت را به درستی تشخیص نمی‌داد. صورت‌های مالی جدید این قابلیت را برای شرکت‌ها ایجاد می‌کنند که بتوانند قابلیت مقایسه را در صنعت بیمه و با سایر صنایع داشته باشند.

در سایر صورت‌های مالی هم که بر مبنای استانداردهای جدیدی که از سال ۹۸ لازم‌الاجرا شد در کنار این موضوع دیده شد؛ مثلاً سه طبقه شدن صورت جریان وجوه نقد.

بخشی از ریسک در صورت‌های مالی و استانداردهای جدید آورده شده است که بیشترین انتقادم در موضوع ریسک و نحوه افشای ریسک در صورت‌های مالی نمونه‌ای است که از طرف بیمه مرکزی ابلاغ شده است.

استاندارد همیشه حداقل‌هاست؛ وقتی حداقل‌ها از طرف واحد ناظر گذاشته می‌شود معمولاً شرکت‌ها دنبال دردسر نیستند و آن را انجام می‌دهند.

در صورت‌های مالی به این اکتفا کرده‌ایم که فقط درصد‌های حاصل‌شده از آیین‌نامه توانگری را ذکر کنیم در صورتی که مهم‌ترین ریسک، ریسک بیمه‌گری است. در مقابل، برآورد خسارت معوق که در ریسک بیمه‌گری ما قرار دارد در این استاندارد مغفول واقع شده است.

نحوه برخورد با ریسک‌ها و میزان ریسکی که می‌پذیریم و نوع مدیریت ریسک که عملیات اتکایی شرکت را نشان می‌دهد در صورت‌های مالی به صورت سطحی و در حد یک بند توضیحی آمده است. نوع برآورد خسارت و ضریب خسارت را در صورت‌های مالی نداریم؛ البته بیمه مرکزی برآورد خسارت را بر مبنای روش‌های اکچوئری برآورد می‌کند که در کنار آن باید روش‌های مالی هم دیده شود؛ مثلاً ایران که شرایط تورمی دارد و صدور احکام دادگاه‌ها ممکن است بالغ بر دو سال طول بکشد؛ اگر فقط بخواهیم روش اکچوئری را در نظر بگیریم عدم توجه به ارزش فعلی در برآورد خسارت می‌تواند برای ما بسیار سنگین باشد. در حالیکه در استاندارد IFRS برای شرایط تورمی هم استاندارد جداگانه‌ای وجود دارد و در استاندارد ۱۷ هم ارزش فعلی تعهدات به صراحت آمده و بر این موضوع تأکید کرده است.

این انتقاداتی است که می‌توان به صورت‌های مالی وارد کرد؛ ولی از دوستانی که این صورت‌ها را تهیه کردند تقدیر و تشکر می‌کنم.

باید اشاره کنم که من در سمیناری بیان کردم که باید توانگری مالی را که چهار ریسک اصلی شرکت‌های بیمه را در اختیار دارد در این استاندارد قرار دهیم در این صورت حسابرس را مجبور کرده‌ایم که بر مبنای استانداردها نسبت به آن اظهارنظر کنند؛ البته در آیین‌نامه ۶۹ شورایعالی بیمه، توانگری شرکت‌های بیمه را بعد از صورت‌های مالی، حسابرسی و افشا می‌کردیم؛ ولی نه به صورتی که در صورت‌های مالی افشا شود و در مجمع بیاید. استفاده‌کننده باید وارد افشائیات شرکت‌های بیمه می‌شد تا آن را ببیند؛ ولی در صورت‌های مالی جدید ریسک اعتبار و بیمه‌گری و نقدینگی و بازار افشا می‌شود و حسابرس نسبت به آنها اظهار‌نظر می‌کند و هیئت مدیره سیاست کنترل ریسک خود را بر مبنای این موارد اعمال می‌کند؛ مثلاً می‌گوید که فلان موضوع را بر مبنای توانگری کنترل می‌کنم؛ ولی نحوه کنترلش را بیان نمی‌کند؛ مثلاً نمی‌گوید که اگر ریسک بازار و اعتبار و نقدینگی‌ افزایش یابد چطور آن را کنترل می‌کنم. حال ریسک بازار چیست؟

انتقاد دیگری که به این روند وارد است اینکه شرکتی که به سمت بازار سرمایه رفته است ریسک او را می‌پذیرد؛ ولی این ریسک روی تصمیمات واحد ناظر تأثیر می‌گذارد و ناگهان عدد توانگری به کمتر از صد می‌رسد و محدودیت‌هایی را توسط واحدهای ناظر ایجاد می‌کند که اتفاقات خوشایندی را برای شرکت‌های بیمه در بر ندارد.

* آقای حق‌وردیلو، لطفاً به محور دوم بپردازید.

حق‌وردیلو: ما تقریباً استاندارد IFRS4 را به جز چند مورد که یکی از آنها ذخیرۀ فنی تکمیلی است (که این استاندارد آن را به رسمیت نمی‌شناسد) اجرا می‌کنیم؛ به تعبیر دیگر ۸۵ درصد آنچه در IFRS4 مطرح شده در صورت‌های مالی جدید متبلور است؛ اما IFRS17 پیچیدگی‌‌های زیادی دارد و به این دلیل، تاکنون اجرای آن چند بار به تعویق افتاده است و اخیراً به دلیل شیوع ویروس کرونا اتحادیۀ اروپا اجرای آن را به سال ۲۰۲۳ موکول کرد.

برای بررسی استاندارد IFRS17 کمیته‌ای در بیمه مرکزی تشکیل شده است. در این کمیته، متن IFRS17 ترجمه و روی آن بررسی‌های مقدماتی صورت گرفت و در نهایت مقرر شد ترجمه بیمه مرکزی برای سازمان حسابرسی ارسال شود تا نقطه نظرات بیمه مرکزی نیز در ترجمه استاندارد لحاظ شود. یکی از اقدامات این کمیته این بود که چالش‌های پیاده‌سازی IFRS17 و به طور کلی استانداردهای گزارشگری بین‌المللی را احصا و آنها را به همراه توصیه‌هایی برای فراهم کردن بسترهای لازم برای پیاده‌سازی استانداردهای مزبور با امضای ریاست محترم کل بیمه مرکزی به شرکت‌های بیمه ابلاغ کرد. یکی از مواردی که در نامه ایشان به آن اشاره شده، بسترهای الکترونیکی و نرم‌افزاری لازم برای پیاده‌سازی استانداردهای گزارشگری مزبور است که شرکت‌های بیمه باید تمهیدات لازم را در این مورد اتخاذ کنند.

یکی از مواردی که باعث شد اجرایی شدنIFRS17  در اتحادیه اروپا به تعویق بیفتد، علاوه بر پیچیدگی، بحث هزینه‌ها بود. در همین راستا از چالش‌هایی که به آن رسیدیم و به شرکت‌های بیمه ابلاغ شد این است که پیش‌بینی‌های لازم در بحث هزینه‌ای را داشته باشند؛ ولی واقعیت این است که چون هنوز استاندارد IFRS17 پیاده‌سازی نشده است به طور کامل نمی‌توان هزینه‌ها را برای هر شرکت بیمه برآورد کرد.

* شاید بتوان با توجه به تجارب شرکت‌های بیمه در سرتاسر دنیا که از استاندارد IFRS استفاده کردند میانگینی برای هزینه‌ها استخراج کرد.

حق‌وردیلو: در IFRS17، مباحث CSM (حاشیه سود قراردادی)، انواع قراردادهای بیمه‌ای به ویژه قرادادهای بلندمدت، بیمه‌های زندگی و ارزش متعارف دارایی‌ها و بدهی‌ها بسیار مهم هستند. اصلی‌ترین بدهی شرکت‌های بیمه، ذخایر فنی است که در مورد رشته‌های بیمه غیر زندگی بدهی بالقوه در مقابل بیمه‌گذاران است و در بیمه زندگی بدهی قطعی به بیمه‌گذاران زندگی محسوب می‌شود.

در مورد نیروی انسانی نیز باید بگویم که همان‌طور که دوستان اشاره کردند در ایران تاکنون فردی را که تسلط کافی بر تمامی جوانب IFRS17 داشته باشد و بتواند آن را به همه آموزش دهد پیدا نکرده‌ایم؛ همچنین به دلیل تحریم‌ها نتوانستیم فردی از خارج از کشور را بیاوریم که آموزش لازم را ارائه دهد. ما باید تیمی داشته باشیم که IFRS17 را از تمام زوایا بشکافد و بر آن اساس بتواند یک صورت مالی تنظیم کند که در آن تمام استانداردهای بین‌المللی گزارشگری به طور عام و استاندارد IFRS17 به طور خاص کاملاً پوشش داده شود.

* آقای بنویدی، صورت‌های مالی سال ۹۸ تا چه اندازه چهار ریسک شرکت‌های بیمه را شفاف‌تر کرد؟

بنویدی: کل صنعت بیمه در ارائه صورت‌های مالی سال جاری با مشکلاتی مثل آموزش، نرم‌افزار و نیروی انسانی مواجه بود؛ چون آخرین صورت مالی شرکت‌های بیمه متعلق به سال ۸۷ بود؛ یعنی صورت‌های مالی، ۱۱ سال بود که تغییر نکرده بود و با این تغییر، امور مالی‌ شرکت‌ها و حتی بیمه مرکزی با تأخیر توانستند صورت‌های مالی و نرم‌افزارهای مربوط به آن را تهیه کنند؛ موضوع نرم‌افزارهای فنی و مالی و لینک شدن آنها با یکدیگر مسئله مهمی در تهیه صورت‌های مالی است. نرم‌افزار‌های فنی شرکت‌ها با اطلاعات قبلی هماهنگ بودند؛ اما برای صورت مالی جدید درخواست‌های جدید برای سازگاری داده شده است که همین امر منجر به معطلی در تهیه صورت‌های مالی شد.

در ضمن باید اشاره کنم، صورت‌های مالی صرفاً یک سری گزارش هستند که بر اساس اعداد زیادی تهیه می‌شوند؛ مثلاً یک سری اعداد و ارقام را مقابل حسابداران قرار می‌دهند که نتیجه عملیات فنی و سایر فعالیت‌های شرکت است و از آنها می‌خواهند که صورت مالی را تهیه کنند. این علم و فن حسابداری است؛ یعنی تلخیص و طبقه‌بندی و تبدیل این اعداد به گزارش مالی که هنر حسابدار و مدیر مالی است؛ وقتی استاندارد‌ها تغییر کنند آنها نیز باید خود را با شرایط جدید تطبیق دهند که طبعاً زمان‌بر است.

امروز در شرکت‌های بیمه یک حسابدار علاوه بر حسابداری باید از علوم فنی بیمه و اکچوئری هم مطلع باشد. یک مدیر مالی نمی‌تواند نتایج ریسک‌های بی‌شمار شرکت بیمه را به تنهایی محاسبه و گزارش کند؛ بلکه یک اکچوئر باید داده‌ها را به شاخص‌هایی تبدیل کند که بتواند آنها را در گزارش‌های مالی، گزارش و افشا کند. این تیم‌ها متشکل از حسابداران و اکچوئرهای شرکت‌های بیمه باید مطابق استانداردهای جدید و تحولات ایجادشده در بیمه و عرصه‌های فناوری، آموزش ببیند؛ بنابراین سه محور آموزش، نرم‌افزار و نیروی انسانی پاشنه‌آشیل اجرای هرگونه استاندارد از جمله IFRS17 هستند.

درباره مسئله‌ای که آقای وثوق درباره ریسک بیان کردند باید بگویم که بورس یادداشت مفصلی را نوشته بود، کارگروه تهیه صورت‌های مالی در بیمه مرکزی پیشنهاد داد که ریسک‌های شرکت‌های بیمه، در گزارش توانگری تقویم می‌شود و گزارشی مناسب و قابل درک است که می‌تواند تصویری از ریسک‌های شرکت ارائه دهد.

در بیمه مرکزی هم به این نتیجه رسیدند که بهترین ریسک‌نمای شرکت یا همان چیزی که می‌تواند اکسپوژر^(۴) شرکت را نشان دهد در گزارش توانگری یعنی R1 آیین‌نامه ۶۹ است که ریسک بیمه‌گری را نشان می‌دهد.

قطعاً آیین‌نامه ۶۹ کامل‌ترین آیین‌نامه برای محاسبه توانگری نیست؛ اما با عنایت به شرایط بازار بیمه کشور و درک مصرف‌کننده صورت‌های مالی که عمدتاً مردم عادی هستند و سهام شرکت‌های بیمه را می‌خرند یا بیمه‌گذارانی هستند که می‌خواهند به شرکت‌های بیمه برای خرید محصولات بیمه‌ای مانند بیمه زندگی اعتماد کنند، متناسب است؛ یعنی می‌تواند اطلاعاتی را در اختیار آنها قرار دهد که برای قضاوت کافی است؛ البته انتقاداتی به این آیین‌نامه وارد است؛ ولی باید کیفیت صورت‌های مالی و اقلامی که افشا می‌کنیم با سایر صنایع مقایسه کنیم. به جرأت می‌توان گفت؛ آنچه در صنعت بیمه افشا می‌شود به مراتب از لحاظ شفافیت با کیفیت‌تر از دیگر صنایع است.

* در ابتدا به انتقاداتی که وارد است اشاره کنید.

بنویدی: تنها انتقادم این است که پویا و قابل درک برای عموم نیست؛ البته انتقاد فقط به صنعت بیمه ایران وارد نیست؛ بلکه در دیگر بازارهای دنیا هم در مورد گزارشگری مالی شرکت‌های بزرگ بیمه دنیا انتقاد هست؛ مثلاً نوسانات سود و زیان شرکت بیمه که به طور مثال سود یک شرکت در طول یک سال مطلوب است؛ اما همان شرکت بیمه در سال بعد وارد زیان می‌شود و این برای سهامدارِ کوتاه‌مدت مطلوب نیست. چنین روندی برای شرکت‌های بیمه ایران هم صادق است. یک شرکت بیمه در سال جاری بیشترین سود را دارد؛ اما دو سال پیش از آن زیان انباشته قابل ملاحظه‌ای داشت. آیا سود و زیانِ ابرازی  درست است؟ یک شرکت هم روال عادی دارد و سود او به صورت پلکانی افزایش می‌یابد؛ ولی شرکتی که دو سال قبل زیان انباشته داشته و در زمره شمولیت ماده ۱۴۹ قانون تجارت قرار گرفته است، امروز چنین سود هنگفتی ارائه می‌دهد؟ ممکن است یک جای کار ایراد داشته باشد شاید زیان‌های قبلی و سود کنونی درست محاسبه نشده باشند.

هدف استاندارد IFRS17  این است که این اشکالات را اصلاح کند. در IFRS17 بندی وجود دارد با نام «محدوده قرارداد» که طبق آن باید در محدوده قراردادتان، سودتان را تقسیم کنید. قرار نیست سود یک قراداد در ابتدا برای یک سال محاسبه و توزیع شود و یک سهامدار آن را دریافت کند و سپس سهامدار جدید که در سال آینده وارد می­شود، در خسارت‌ها و زیان آن سهیم باشد. بر اساس استاندارد IFRS17 شرکت بیمه باید در طول حیات یک قرارداد بیمه­ای از روزی که آغاز می‌شود تا روزی که تعهدات‌ آن تمام می‌شود، سود و زیان را دقیق محاسبه و در صورت‌های مالی افشا کند تا در نهایت سود شرکت بیمه منصفانه و مناسب توزیع شود. منافع سهامداران چه آنهایی که امروز سهام شرکت را دارند یا در آینده سهامدار شرکت خواهند شد باید منصفانه و شفاف رعایت شود، قرار نیست سود توسط گروهی از سهامداران منجر به تحمل زیان گروهی دیگر از سهامداران شود. نکته مهم در تهیه صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه تقویم به موقع و مناسب هزینه‌ها و درآمدهای عملیات بیمه‌گری و افشاء مناسب آن است که استاندارد جدید به آن پرداخته است.

* چرا در صورت‌های مالی جدید این مقوله در نظر گرفته نشده است؟

بنویدی: هنوز برای قضاوت زود است. یکی از هزینه‌های اجرای IFRS17 برای کل شرکت‌های بیمه دنیا همین نکته است که بیان کردم؛ به تعبیر دیگر اگر این نوسانات در صورت‌های مالی لحاظ شوند ممکن است در سال‌های ابتدای اجرای استاندارد، صورت‌های مالی را تحت تأثیر زیاد قرار دهد، فرقی نمی‌کند می‌تواند زیان هنگفت یا سود سرشار باشد، بر این اساس باید به شرکت‌های بیمه دو الی سه سال وقت داده شود تا اثرات اجرای استاندارد جدید را خنثی کنند و قطعاً در ایران هم طی این زمان لازم است. اجرای صورت‌های مالی نمونه جدید اولین گام برای حرکت به سمت استانداردهای جدید بین‌المللی از جمله استاندارد حسابداری بیمه است. یکی از دلایل اجرای استاندارد در سال ۲۰۲۳ و تأخیر دو ساله آن همین تأثیرات و هزینه اجرای استاندارد جدید است.

از اقدامات مفید و مهم بیمه مرکزی در سال‌های اخیر، تست کفایت بدهی^(۵) است. بیمه مرکزی از سه الی چهار سال پیش این کار را آغاز کرد؛ هر چند اجرای این کار به شرکت‌های بیمه فشار آورد؛ ولی منجر به شفافیت بیشتر و افزایش کیفیت صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه شد. موضوع در ماده ۵۸ قانون بیمه اجباری خسارت وارده به شخص ثالث مصوب سال ۱۳۹۵ صراحتاً در مورد کفایت ذخایر شرکت‌های بیمه در این رشته پر ریسک برای مجری و ناظر تکلیف مشخص کرده که خود گامی است به سمت شفافیت صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه و رعایت توأمان حقوق سهامداران، بیمه‌گذاران و زیان‌دیدگان.

* به نظرتان مخاطرات شرکت بیمه‌ای که دو سال قبل زیان انباشته داشته اما امروز سود خوب تقسیم و شناسایی کرده است در آینده چه می‌تواند، باشد؟

بنویدی: از لحاظ بیمه‌گری، هجوم یک یا چند قرارداد یا اکانت بزرگ بیمه‌ای به یک شرکت که حاشیه سود خوبی ندارد، منجر به این می‌شود که شرکت با چنین شرایطی مواجه شود. اضافه شدن یک پرتفوی بیمه‌ای قابل توجه به یک شرکت بیمه همان‌قدر که می‌تواند فایده داشته باشد، هجرت آن از آن شرکت به همان میزان می‌تواند برای آن شرکت مخرب و زیان‌آور باشد؛ بنابراین باید اثرات صعود و سقوط درآمد بیمه‌گری به گونه‌ای تعدیل شود که سهامداران خردی که سهام شرکت بیمه را می‌خرند و داد و ستد می‌کنند، به مصیبت سوداگریِ ایجاد شده از سوی افرادی که از اطلاعات نهانی شرکت بیمه خبر دارند، دچار نشوند.

* چه مدل ریسکی می‌توان برای آن گذاشت؟ چون این موضوع جزو آن چهار ریسک محسوب نمی‌شود؟

بنویدی: جزو ریسک R1 محسوب می‌شود. در IFRS17 اندازه‌گیری‌هایی تجویز شده است که اثرات این‌گونه قرادادها را در صورت‌های مالی سال‌های مختلف توزیع می‌کند.

بیمه مرکزی با انتشار صورت‌های مالی امسال یک نسخه ترجمه‌شده خوب در اختیار همه استفاده‌کنندگان، سهامداران، بیمه مرکزی، بورس، وزارت دارایی، بیمه‌گذاران بزرگ، بیمه‌گذاران بیمه‌های زندگی و سایر بیمه‌گذاران قرار داد تا آنها بتوانند از این صورت‌های مالی استفاده کنند تا وقتی می‌خواهند ریسک‌شان را به شرکتی واگذار کنند، سهام شرکتی را بخرند، از شرکت مالیات دریافت کنند یا بر شرکت نظارت کنند مانند بورس و بیمه مرکزی، بتوانند این کار را به راحتی انجام دهند.