وظایف سازمان بورس در قبال گسترش بازار آتی چیست؟بازوی کمکی جدید بازار مشتقه

اقتصادناب_در روزهای گذشته، خبری مبنی بر راه‌اندازی بازار آتی برای تک‌سهم در بورس تهران، منتشر شد. در روز چهارشنبه، قرارداد آتی تک‌سهم روی نمادهایی نظیر شستا و شتران و گام بانک صادرات رونمایی شد و به گفته معاونت عملیات بازار بورس تهران در ماه‌های آینده به فراخور نیاز به تعداد این نمادها افزوده خواهد شد.

به گزارش خبرگزاری اقتصادناب، با توجه به اینکه اقدامات فوق، برای اولین بار در بورس تهران انجام شده است، به نظر می‌رسد فرصت خوبی برای تعمیق و گسترش بازار و همچنین کمک به دوطرفه شدن آن به وسیله ابزارهای مشتقه فراهم شده است. فرایند دوطرفه شدن بازار سهام ایران، به کمک تعمیق بازار آپشن، چند سالی است که آغاز شده است. با این وجود، بازار آتی نیز به ادامه این فرایند کمک خواهد کرد. همچنین انتظار می‌رود سازمان بورس با اصلاح برخی از قوانین، شرایط خوبی را برای گسترش بازار آتی در بورس تهران رقم بزند. هرچند باید توجه داشت که قرارداد آتی تک‌سهم، یک ابزار تخصصی برای افراد خبره بازار سهام به حساب می‌آید و برای سرمایه گذاران آماتور کاربرد چندانی ندارد. «دنیای اقتصاد» در این خصوص به گفت‌وگو با سلمان یزدانی، مدیر ابزار مشتقه کارگزاری پیشرو، پرداخته است.

بازار آتی؛ اقدامی برای دو‌طرفه شدن بورس

سلمان یزدانی در خصوص راه‌اندازی بازار آتی تک‌سهم به «دنیای اقتصاد» گفت: مفهوم بازار آتی یک مفهوم پیچیده است. بورس تهران با راه‌اندازی آتی تک‌سهم در واقع دوطرفه نمی‌شود. بازار سهام ایران در میان بورس‌های جهانی تنها بازاری است که یک‌طرفه است و در بورس‌های بزرگ دنیا یک بخش از بازار مربوط به بخش اسپات و نقدی است و دارایی پایه به عنوان سهام یک شرکت وجود دارد. کنار بازار نقدی، بازارهایی وجود دارند به نام مشتقات که بورس‌ها را دو‌طرفه می‌کنند. بازار مشتقات انواع مختلفی دارد. آپشن‌ها، فیوچرزها، قراردادهای مابه‌التفاوت یا CFDها و خالی‌فروشی از جمله انواع ابزارهای مشتقه هستند. در ایران بازار مشتقات با آپشن‌های منتشرشده روی سهام آغاز شد. تقریبا با وجود بازار آپشن، بورس تهران دوطرفه شده بود. در نماد شستا طی یک ماه اخیر، این امکان وجود داشت که با فروش روی نمادهای اختیار معامله مختلفی از جمله اختیار معامله‌هایی که قیمت اعمال آن‌ها بالاتر از قیمت فعلی سهام است، سود خوبی توسط معامله‌گران کسب شود.

آپشن‌های نماد خودرو نیز شرایط مشابهی داشته و امکان کسب سود از طریق فروش وجود داشت. پس بازار سهام ایران دوطرفه بوده و راه‌اندازی ابزار فیوچرزها یا آتی‌ها نمی‌تواند بازار را دوطرفه کند. شاید تصور غلطی به نظر برسد که گفته شود بازار در حال دوطرفه شدن است. از طرفی، آپشن‌ها ریسک بالایی را به کارگزاری‌ها تحمیل می‌کنند. فیوچرز‌ها احتمالا از این منظر ریسک پایین‌تری برای کارگزاری‌ها داشته باشند و بهتر از آن‌ها عمل خواهند کرد. اگر سازو‌کاری که در بورس کالا به اسم تسویه ساعت به ساعت، وجه تضمین و آپدیت شدن آن وجود دارد، در بورس تهران و روی سهام نیز اتفاق بیفتد، ریسک فیوچرزها بسیار پایین‌تر از آپشن‌ها خواهد بود و کارگزارها امکانات بازار فیوچرز را در اختیار مشتریان قرار خواهند داد. با این تعریف می‌توان گفت در واقع بازار سهام ایران دوطرفه بوده و آتی صرفا به دوطرفه شدن بازار کمک خواهد کرد.

تفاوت آتی با فروش استقراضی

سلمان یزدانی در خصوص تفاوت بازار آتی و فروش استقراضی به «دنیای اقتصاد» گفت: قطعا میان فروش استقراضی و بازار آتی تفاوت وجود دارد. فروش استقراضی یا خالی‌فروشی ابزاری است که قرار بود در سال‌های گذشته در بازار سهام اجرا شود و سازوکار آن نیز منتشر شد. مدل فروش استقراضی به این صورت است که معامله‌گر با قرض گرفتن سهام، آن را در بازار می‌فروشد. در صورت افت قیمت سهام آن را از بازار خریده و قرض خود را پرداخت می‌کند. از مابه‌التفاوت قیمت فروش و قیمت خرید، سود نصیب معامله‌گران خواهد شد. در فروش استقراضی، معامله‌گر ملزم است بهره استقراض را پرداخت کند. در بازار فیوچرز معامله‌گر با پرداخت یک وجه تضمین، که در‌حال‌حاضر در بورس تهران یک‌چهارم قیمت قرارداد فیوچرز یا آتی است، اقدام به معامله می‌کند. پس در نتیجه هم فروش استقراضی، هم فیوچرز و هم بازار آپشن به دو‌طرفه شدن و توسعه بیش‌تر بازار کمک خواهند کرد.

سهامداران خرد از بازار آتی چگونه بهره ببرند؟

سلمان یزدانی در خصوص فعالیت سرمایه‌گذاران خرد در این بازار گفت: به نظر می‌رسد فعالیت سهامداران خرد در بازار جدیدی مانند آتی تک‌سهم معقولانه به نظر نمی‌رسد؛ چرا که این بازار، جدید بوده و عمده کارگزاری‌ها خدمات بازار فیوچرز را ارائه نمی‌دهند. انتظار می‌رود، این بازار مانند آپشن‌ها طی دو سال آینده رونق بگیرد. صرفا حضور سهامدار حرفه‌ای در فیوچرزها توصیه می‌شود؛ چرا که بازار مشتقات بازار حرفه‌ای‌هاست. بهتر است سهامداران خرد در سهام و صندوق‌های سهامی سرمایه‌گذاری کنند. امید است با کامل شدن ابزارها و خبرهایی که در خصوص صندوق‌های پوشش ریسک یا (hedge fund) منتشر خواهد شد، صندوق‌های متعددی ایجاد شود و این صندوق‌ها اقدام به معامله این ابزارها کنند و سهامداران نیز با سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها بازدهی بالاتری را کسب کنند. صندوق‌ها می‌توانند در ریزش‌های بازار بخشی از پرتفوی خود را به ابزارهای مشتقه اختصاص دهند. صندوق‌های پوشش ریسک نیز پیچیده خواهند شد و انواع مختلفی خواهند داشت. اما سهامداران خرد بهتر است به طور مستقیم در فیوچرزها اقدام به معامله نکنند.

وظایف سازمان در جهت گسترش بازار آتی

سلمان یزدانی در خصوص اقدامات بورس تهران برای گسترش بازار مشتقه به «دنیای اقتصاد» گفت: بورس تهران طی دو سال گذشته اقدامات بسیار خوبی را برای توسعه مشتقات در بازار سهام ایران انجام داده است. بازار مشتقات طی یک سال اخیر با رشد بسیار بالایی در حجم و ارزش معاملات مواجه شده است که این موضوع نتیجه اقدامات مسوولان بورس تهران بوده است. توسعه بازار مشتقه با وجود همه موانعی که می‌توانست این بازار را به تعطیلی بکشاند، اقدام بسیار مهمی به شمار می‌آید. همان‌طور که آتی سکه نیز با وجود همه مخالفت‌ها تعطیل شد و امروز ابزارهای متفاوتی در بازار مشتقات گسترش یافته است.

یزدانی در ادامه گفت: سازمان‌ بورس به عنوان نهاد ناظر می‌تواند اقداماتی را انجام دهد. یکی از آن‌ها اصلاح قانون‌هاست. به عنوان مثال تا زمانی که نمادها بسته می‌شوند، ابزارهای مشتقه بسیار پرریسک خواهند بود. یکی از اقدامات سازمان می‌تواند اصلاح قانون بسته شدن نمادها باشد که روی مشتقات نیز اثرگذار است. بر همین اساس بهتر بود بازار آتی روی یک صندوق یک کلید می‌خورد و با نماد شستا آغاز نمی‌شد؛ چرا که در صورتی که شستا به دلیل مجمع بسته شود، پس از بازگشایی در شرایط مشابه وضعیت فعلی بازار، قیمت‌های آتی شستا به صورت وحشتناکی نوسان خواهند داشت و ضرر و زیان شدیدی را در نتیجه هیجان، به معامله‌گران وارد می‌کنند.

به نظر می‌رسد سازمان در بحث نکول نیز باید به طور مناسبی وارد شود، چرا که هنوز معلوم نیست در صورت نکول در معاملات آتی، ریسک نکول به چه کسی منتقل خواهد شد. اگر مسوول جبران ریسک، کارگزار باشد، احتمالا کارگزار نیز معاملات آتی را متوقف خواهد کرد. اگر سازمان سازوکاری را فراهم کند که از طریق OMS (سیستم سفارشات آنلاین) بتوان دارایی را وثیقه کرد، به طوری که امکان فروش دارایی وثیقه‌شده وجود نداشته باشد، در صورتی که ریسک معاملات آتی میان کارگزار و مشتری تقسیم شود، کارگزار نیز اقدام به گسترش ابزارهای جدید خواهد کرد. پس وظیفه سازمان می‌تواند حمایت قانونی از کارگزاری‌ها باشد.

یکی دیگر از اقدامات سازمان می‌تواند حذف محدودیت دامنه نوسان باشد، چرا که در صورتی که سهام با محدودیت دامنه نوسان مورد معامله قرار گیرد و آتی نمادها با اهرم ۴ دامنه نوسان نداشته باشد، گرچه آتی هم نوسان متناسبی خواهد داشت، اما به دلیل اهرم بالا، نوسانات شدید در معاملات آتی آن سهام را به دنبال داشته و فرصت‌های آربیتراژی را فراهم خواهد کرد که در مجموع اتفاق جالبی نخواهد بود.  در صورتی که قوانین یادشده اصلاح شود، آینده بازار مشتقات درخشان خواهد بود، زیرا این بازار یک الزام است و یک ابزار اضافی نیست. کاملا واضح است که صندوق‌های درآمد ثابتی که از آپشن‌ها استفاده کردند، بهره‌های بسیار خوب و بالای ۲۷درصد پرداخت می‌کنند و منابع خوبی را ذخیره کردند. در صورتی که آتی و صندوق‌های پوشش ریسک نیز گسترش یابند، بازار سهام ایران می‌تواند شبیه به بورس‌های جهانی شود.

عملکرد مشتقه در بی‌رمقی بازار

سلمان یزدانی در پاسخ به این سوال که بازار مشتقه در یک ماه اخیر با توجه به حالت رنج بازار چه عملکردی داشته است، گفت: به نظر می‌رسد اتفاق جذابی که در این یک ماه به وقوع پیوست، پیش‌بینی‌های یادشده در گزارش‌های قبلی بود که محقق شد. در ماه‌های گذشته به این موضوع اشاره شد که ابزارهای مشتقه ابزار پوشش ریسک هستند و سبدهایی که با این ابزارها ترکیب شوند، کم‌ریسک‌تر هستند. کاملا مشخص است که سبدهایی که بر اساس دانش مشتقات بسته شده‌اند، تقریبا، نه به طور کامل، از ریسک نوسانات بازار مصون مانده‌اند. پرتفوهایی که با استفاده از استراتژی‌های کاوردکال (خرید هم‌زمان سهام و فروش آپشن همان نماد) روی نمادهای امن مثل شستا۶۰۰۴ تکمیل شده بودند، نه تنها در زیان نبودند، بلکه بازدهی مثبت نیز به همراه داشتند. در مقابل کسانی که صرفا به خرید آپشن اکتفا کرده و ریسک‌های بالایی را متحمل شده بودند، تا ۵۰درصد و حتی ۹۰درصد در ضرر هستند.

مشتقات، ابزارهای مناسبی برای متخصصان بازار است و به نظر می‌رسد سهامداران عادی بازار بهتر است تنها ۲درصد از پرتفوی خود را به ابزارهای مشتقه تخصیص دهند. به عنوان مثال سررسیدهای چهارشنبه هفته گذشته آپشن‌های بانک صادرات، نمادهایی با اعمال روی قیمت ۳۵۰ تا ۴۰۰تومان، به‌شدت معامله می‌شدند. معامله‌گران خوشبین بازار، آپشن‌ها با قیمت اعمال یادشده را خریداری کردند و در زمان سررسید به دلیل کاهش قیمت دارایی پایه به پایین‌تر از قیمت مورد توافق، این آپشن‌ها مورد اعمال قرار نگرفتند. اما در مقابل معامله‌گرانی که با استفاده از استراتژی کاورد کال اقدام به فروش همان آپشن‌ها کرده بودند، سود خوبی را دریافت کردند. همچنین کسانی که در این مدت، صرفا آپشن‌های بانک صادرات را فروخته بودند، شرایط بسیار خوبی را به لحاظ سودآوری داشتند. شرایط فعلی بورس تهران بهترین زمان برای استفاده از ابزارهای مشتقه است. اما بحث آموزش این ابزارها و استفاده درست از آنها ضروری‌تر خواهد بود.

منبع: دنیای اقتصاد