همه چیز در خصوص صورتهای مالی جدید در یک میزگرد(قسمت اول)

به گزارش اقتصادناب به نقل از بیمه داری نوین با توجه به مذاکرات و هماهنگی‌هایی که از اواخر سال ۹۶ بین سه نهاد بیمه مرکزی، سازمان حسابرسی به عنوان متولی استانداردهای حسابداری و سازمان بورس و اوراق بهادار صورت گرفت ، انجام برخی تغییرات در صورت‌های مالی مؤسسات بیمه مورد توافق طرف‌های سه‌گانه قرار گرفت و در نهایت صورت‌های مالی جدید به تصویب شورای عالی بیمه رسید و برای ابلاغ شد.افزایش شفافیت، ساده سازی صورتهای مالی برای سهامداران خرد ، تفکیک حساب‌های زندگی و غیر زندگی به صورت ویژه و خاص، حرکت در مسیر IFRS، ثبت توانگری و ظرفیت نگهداری ریسک از مهمترین فاکتورهایی است که در صورتهای مالی جدید ثبت شده است.برای تشریح صورتهای مالی مصوب توسط نهاد ناظر میزگردی مبسوط با حضور پرویز خسروشاهی قائم مقام بیمه مرکزی ، سید رسول تاجدار عضو هیات مدیره بیمه ایران و رئیس کمیسیون مالی سندیکا ، محمود حق وردیلو مدیر کل نظارت مالی بیمه مرکزی، سید امید میرآقازاده مدیر کل حسابها و ذخائر اتکائی بیمه مرکزی و علی جعفری مشاور مالی رئیس کل بیمه مرکزی در نشریه بیمه داری نوین برگزار شد.
قسمت اول را می خوانیم:

بیمه مرکزی صورت‌های مالی نمونه را به شرکت‌های بیمه ابلاغ کرده است. هدف از این میزگرد، مرور استانداردهای مندرج در این نمونه است هم از نظر اینکه شرکت‌های بیمه بیشتر با ابعاد این نمونه آشنا شوند و هم از این نظر که مسیرهایی را که به شفافیت منتهی می‌شوند بررسی کنیم.

* آقای خسروشاهی در ابتدا به گزارشی از روند کار اشاره کنید.

خسروشاهی: ما صورت‌های مالی نمونۀ جدید شرکت‌های بیمه را در شرایطی ابلاغ کردیم که آخرین ابلاغیه صورت‌های مالی نمونه شرکت‌های بیمه به ۱۰ سال پیش یعنی سال ۱۳۸۸ برمی‌گشت. در این دوره ۱۰ ساله تحولات بسیاری در صنعت بیمه و سایر بازارهای مالی ایران و جهان به ویژه بعد از بحران مالی سال ۲۰۰۸ اتفاق افتاده است. گسترش و تعمیق بازار بیمه و بازار سرمایه و بازار اوراق بدهی، تغییرات قابل ملاحظه در مقررات و اولویت‌های نظارتی، تغییر رویکرد نظارتی در صنعت بیمه از نظارت تعرفه‌ای به نظارت مالی، حرکت به سوی نظارت مبتنی بر تکنولوژی اطلاعات به جای نظارت‌های سنتی گذشته، توسعه رقابت در بازار بیمه، کاهش نسبی نقش دولت در بازار بیمه، افزایش سهم و نقش بیمه‌های زندگی در پرتفوی صنعت بیمه و اهمیت روزافزون مدیریت ریسک برای بنگاه‌های مالی از جمله شرکت‌های بیمه از مهم‌ترینِ این تحولات محسوب می‌شوند. با این حجم از دگرگونی‌ها لازم بود که در صورت‌های مالی نمونه شرکت‌های بیمه نیز متناسب با وضعیت جدید، اصلاحاتی صورت پذیرد. دلیل اصلی پیگیری موضوع اصلاح صورت‌های مالی نمونه شرکت‌های بیمه همین تحولات گسترده و مهم بود. همزمان در سطح جهان نیز با وقوع بحران مالی ۲۰۰۸ نگاه جدیدی به امر نظارت بر بخش مالی شکل گرفت و اهمیت IFRS بیش از بیش مورد توجه قرار گرفت.

یکی دیگر از دلایلی که باعث شد تا صورت‌های مالی اصلاح شود درخواست سازمان بورس از بیمه مرکزی و صنعت بود تا صورت‌های مالی برای کسانی که می‌خواهند در شرکت‌های بیمه سرمایه‌گذاری کنند ساده‌تر شود. به بیان دیگر صورت‌های مالی برای سرمایه‌گذاران خرد راحت‌تر قابل استفاده باشد. دلیل دیگر افزایش شفافیت در صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه است.

در این راستا مهم‌ترین تغییر صورت‌گرفته در صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه، تفکیک حساب‌های زندگی و غیر زندگی به صورت ویژه و خاص است. به این شکل که در ارتباط با بیمه‌های زندگی، درآمد سرمایه‌گذاری‌، حق بیمه‌ و نحوه محاسبات آنها از یکدیگر جدا به طور کامل و قابل نظارت تفکیک می‌شود. تغییر مهم دیگر ارائه تعاریف جدید در ارتباط با بیمه‌های عمر و پس‌انداز است. تا کنون بخش پس‌اندازی و ریسک فوت بیمه‌های زندگی در هم ادغام می‌شدند؛ اما ممکن است فردی علاوه بر خرید بیمه‌نامه زندگی، از شرکت بیمه بخواهد پس‌اندازهای او را نیز مدیریت و سرمایه‌گذاری کند و شرکت بیمه فقط نقش مدیریت سرمایه را بر عهده داشته باشد و کارمزد خود را بگیرد؛ بنابراین در صورت‌های مالی جدید، قراردادی با نام قراردادهای عمر و مدیریت سرمایه یا قراردادهای مجزا تعریف شده است و در ترازنامه سود و زیان به طور جداگانه درج می‌شود. این مسئله یکی از تفاوت‌های بسیار مهمی است که در صورت‌های مالی جدید به وجود آمده است و راه را برای شفافیت هر چه بیشتر و حمایت از حقوق بیمه‌گذاران زندگی هموار می‌کند.

همچنین بحث مدیریت ریسک که قبلاً در صورت‌های مالی جایگاه خاصی نداشت در صورت‌های مالی جدید به طور خاص پیش‌بینی شده است؛ یعنی اینکه در صورت‌های مالی جدید باید وضعیت ریسک شرکت، ثبت و افشا شود؛ یعنی توانگری و ظرفیت نگهداری ریسک از سوی شرکت بیمه در این بخش ثبت خواهد شد و حسابرس‌ها نیز در پایان سال مالی آن را بررسی کرده و کنترل خواهند کرد.

در اینجا باید از همکاری و تعامل خوب سازمان بورس، سازمان حسابرسی و سندیکای بیمه‌گران و برخی از صاحب‌نظران صنعت بیمه و همکاران خود در بیمه مرکزی که در فرآیند بررسی و اصلاح صورت‌های مالی جدید به صورت جدی و با صرف وقت زیاد مشارکت داشتند تشکر کنم. این کار نتیجه تفاهمی است که در سال ۱۳۹۶ بین سازمان بورس، سازمان حسابرسی، بیمه مرکزی و سندیکای بیمه‌گران منعقد شد. طبق توافق‌نامه‌ای که امضا شد قرار بود چند کار انجام شود که یکی از آنها تهیه صورت‌های مالی نمونه جدید شرکت‌های بیمه بود به گونه‌ای که مورد قبول هر چهار نهاد باشد.

بر این اساس در جلساتی که در بیمه مرکزی با حضور تعدادی از صاحب‌نظران، نمایندگانی از شرکت‌های بیمه، سندیکا و همکاران ما در بیمه مرکزی برگزار شد نسخه اولیه صورت‌های مالی که از سوی سازمان بورس ارائه شده بود بررسی شد و بند به بند آن از منظر ادبیات، ملاحظات محیطی و مقرراتی، سادگی و قابل فهم بودن عبارات و شفافیت مورد بحث و گفت‌وگو قرار گرفت؛ سپس نسخه ویرایش‌شده در کمیته استانداردهای سازمان بورس با حضور نمایندگانی از سازمان‌های بورس و حسابرسی، بیمه مرکزی و سندیکا با دقت و بند به بند بررسی و پس از ساعت‌ها بحث و گفت‌وگو حتی روی واژه‌ها ویرایش و نهایی شد. در نهایت نسخه‌ای که به عنوان صورت‌های مالی نمونه به تصویب شورای عالی بیمه رسید حاصل تلاش جمعی چهار نهاد مذکور و نمایندگان شرکت‌های بیمه و جمعی از صاحب‌نظران صنعت بیمه از ۱۳۹۶ بود که بارها و بارها روی آن بحث و گفت‌وگو و چکش‌کاری شد. صورت‌های مالی نمونه جدید شرکت‌های بیمه در حقیقت نتیجه مشارکت جمعی ذ‌ی‌نفعان گوناگون صنعت بیمه بود. چیزی که تصویب شد به نوعی تفاهم نهادهای اصلی ذی‌ربط را دارد؛ حتی به یاد دارم درباره موضوعی خاص صنعت بیمه بحث وجود داشت مبنی بر اینکه روش پیشنهادی ما خاص بیمه بود؛ اما کمیته استاندارهای سازمان بورس می‌گفتند این با استاندارد ایران نمی‌خواند. موضوع به سازمان حسابرسی ارجاع شد. ماه‌ها صبر کردیم سازمان حسابرسی آن را بررسی کرد و در نهایت هم نظر صنعت بیمه را مورد تأیید قرار داد.

یادداشت‌های ضمیمه نیز به همین ترتیب با حضور همکاران صنعت بیمه و بیمه مرکزی و سندیکا، بند به بند بحث شده و نتیجه آن اخیراً در هیئت عامل مطرح شد و به تصویب رسید. بخش‌های اصلی مثل ترازنامه و سود و زیان و … را نیز شورای عالی بیمه تصویب ‌کرده؛ ولی درباره یادداشت‌ها بیمه مرکزی مجوز داشت که تصویب کند. این فرآیندی است که مرحله به مرحله پیش رفتیم تا صورت‌های مالی نمونه جدید شرکت‌های بیمه تهیه و تصویب و ابلاغ شود.

* با این حساب اختلافی که همیشه بین سازمان حسابرسی و شرکت‌های بیمه وجود داشت حل شد؟

خسروشاهی: این اختلاف، صورت‌های مالی نمونه را چندان تحت تأثیر قرار نمی‌دهد. اختلاف روی نحوه محاسبه یکی از اقلام ذخایر بیمه‌ای است که سازمان حسابرسی نظر دیگری در این مورد دارد؛ البته به نظر می‌رسد روی اصل ذخیره فنی تکمیلی بحث نیست؛ بلکه نکته آنها درباره نحوه مصرف این ذخایر است. در واقع سازمان حسابرسی هم به نظر نمی‌رسد که اصل موضوع را نفی ‌کند بحث در مورد نحوه مصرف آن منابع است. جلسات مشترکی در این مورد در حال پیگیری است که امیدوارم هر چه زودتر به نتیجه برسد.

* آقای حق‌وردیلو در تکمیل صحبت‌های آقای خسروشاهی اگر توضیحاتی لازم است بیان کنید.

حق‌وردیلو: در تکمیل فرمایشات آقا خسروشاهی ذکر چند نکته ضروری به نظر می‌رسد؛ اول اینکه از ابتدای سال  (سال ۱۳۹۸) تعدادی استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا شده‌اند که بر این اساس سازمان بورس و اوراق بهادار نمونه جدید صورت‌های مالی را برای اجرا به همه شرکت‌های بورسی ابلاغ کرد. در همین راستا و به منظور اجرای استانداردهای حسابداری جدید، تغییر صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه نیز که از قبل در دستور کار قرار گرفته بود، جدی‌تر پیگیری شد. لازم به توضیح است وفق قانون تأسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه‌گری، صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه باید به تصویب شورای عالی بیمه برسد.

به هر حال با توجه به مذاکرات و هماهنگی‌هایی که از اواخر سال ۹۶ بین سه نهاد بیمه مرکزی، سازمان حسابرسی به عنوان متولی استانداردهای حسابداری و سازمان بورس و اوراق بهادار صورت گرفت و متعاقب آن برگزاری جلسات متعدد، انجام برخی تغییرات در صورت‌های مالی مؤسسات بیمه مورد توافق طرف‌های سه‌گانه قرار گرفت و در نهایت صورت‌های مالی جدید به تصویب شورای عالی بیمه رسید و با امضای ریاست محترم کل بیمه مرکزی به شرکت‌های بیمه برای اجرا برای سال مالی ۹۸ ابلاغ شد.

بحث استانداردهای حسابداری که از ابتدای سال ۹۸ لازم‌الاجرا بود، اصلی‌ترین شاخصه‌ای است که در این صورت‌های مالی وجود دارد. مستحضرید از سال ۲۰۲۲، IFRS17 در اروپا اجرایی خواهد شد و در نتیجه ما نیز باید همزمان یا با وقفه یکی دو ساله استاندارد مذکور را در صنعت بیمه پیاده‌سازی کنیم. تبلور اجرای این استاندارد طبعاً در صورت‌های مالی خواهد بود؛ بنابراین صورت‌های مالی نمونه‌ای که به تصویب رسیده است در حقیقت جهت‌گیری و نزدیک شدن به سمت استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی و به ویژه IFRS17 است؛ یعنی شفافیت بیشتر در ارائه اطلاعات و در برگرفتن نیازهای همه ذ‌ی‌نفعان.

یکی از نکات مهمی که جناب آقای خسروشاهی مطرح کردند بحث ساده‌سازی است؛ مطلع هستید که همه ذ‌ی‌نفعان از یک سطح آگاهی برای بهره‌برداری از صورت‌های مالی برخوردار نیستند و لازم است صورت‌های مالی برای عموم قابل فهم شود که سعی بر آن شده تا این مهم در صورت‌های مالی جدید محقق شود؛ همچنین اگرچه در صورت‌های مالی نمونه نسبت به صورت مالی قبلی ارائه اطلاعات بسیار تفصیلی‌تر و تشریحی‌تر شده اما یکی از تغییرات کلی این است که قبلاً ترازنامه در ابتدای صورت مالی درج می‌شد؛ اما در صورت‌های مالی جدید و با توجه به اینکه صورت سود و زیان در استانداردهای حسابداری از اهمیت و جایگاه بالاتری برخوردار است، صورت سود و زیان در ابتدا درج شده است.

از آنجا که صورت‌های مالی نمونه جدید ممکن است شرکت‌ها را با چالش‌های جدیدی مواجه کند، آموزش همکاران مرتبط در صنعت بیمه در دستور کار قرار گرفته است. به این ترتیب که برگزاری یک دوره آموزشی یک روزه به صورت ویدئو کنفرانس برای مدیران مالی شرکت‌های بیمه با همکاری آقای میرآقازاده و نظارت مالی بیمه مرکزی در دست انجام است که نحوه تهیه و تنظیم صورت‌های مالی جدید، ابهامات و سؤالات احتمالی که ممکن است مطرح باشد، برای شرکت‌ها توضیح داده خواهد شد.

* آقای تاجدار وارد نکات کارشناسی شویم، شما با توجه به صحبت‌هایی که شنیدید؛ اگر نکات کارشناسی به نظرتان می‌رسد، بگویید.

تاجدار: اگر اجازه دهید، کمی بیشتر به تاریخ این تغییرات و الزامات مربوط به IFRS بپردازیم؛ همان‌طور که مطلع هستید اساساً بعد از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ اقدامات اولیه برای اصلاح نظامات مالی و ایجاد قوانین مرتبط با پولشویی و تأمین مالی تروریسم، آغاز و در ادامه با بحران اقتصادی ۲۰۰۸ آمریکا و بحران ۲۰۱۰ اروپا، این اقدامات اصلاحی به اوج خود رسید. در این راستا به‌رغم اینکه بنیان‌گذاری اولیۀ استانداردهای بین‌المللی حسابداری در سال ۱۹۷۳ بود و در سال ۲۰۰۱ زیربنای IFRS توسط بنیاد استانداردهای گزارشگری بین‌المللی ایجاد و سرانجام IFRS چهار در سال ۲۰۰۴ به رشتۀ تحریر درآمد و به عبارت ساده‌تر این استانداردها، پاسخگوی نیازهای بازار سرمایه و زبان رایج و مشترک امور تجاری جهان است که صورت‌های مالی را برای ذی‌نفعان و استفاده‌کنندگان داخلی و خارجی، قابل مقایسه، قابل فهم، قابل اتکا، مربوط و شفاف می‌کند.

بنابراین لزوم بازنگری در نحوۀ تهیه و تنظیم صورت‌های مالی هم به لحاظ پیوستن به زبان مشترک بین‌المللی به منظور بهره‌مندی از مزایای اقتصادی خارجی و هم به لحاظ قابلیت مقایسه و بهره‌مندی از اطلاعات صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه در داخل برای استفاده‌کنندگان کاملاً مشهود بود؛ بنابراین سازمان بورس و اوراق بهادار با تنظیم و ابلاغ بخشنامه‌ای، اجرای IFRS را برای شرکت‌هایی با بیش از هزار میلیارد سرمایه و همچنین مؤسسات مالی، بانکی و بیمه‌ای از ابتدای سال ۹۵ الزامی دانست که به دلیل مشکلات فراوان و عدم وجود زیرساخت‌های لازم (نرم‌افزاری و سخت‌افزاری) اجرای آن تا به امروز طول کشیده است؛ ولی خوشبختانه با درایت بیمه مرکزی و همراهی سازمان بورس و سازمان حسابرسی و همچنین مشارکت فعال و تخصصی صاحب‌نظران مالی و بیمه‌ای از جمله آقایان ضمیری و آسوده و پس از سه سال کار تخصصی پرتلاش و تصویب صورت‌های مالی توسط شورای عالی بورس با ابلاغ رئیس کل محترم، رعایت صورت‌های مالی نمونه تهیه شد. از ابتدای سال ۹۹ و برای صورت‌های مالی ۹۸ الزامی شد که جای بسی تقدیر و تشکر دارد.

* آقای میرآقازاده آقای حق‌وردیلو به برگزاری یک دوره آموزشی اشاره کردند لطفاً درباره این دوره آموزشی توضیح دهید.

میرآقازاده: در ابتدا قصد دارم به کم و کیف و چگونگی مشخصات فنی صورت‌های مالی اشاره کنم که چه تغییرات عمده‌ای نسبت به صورت‌های مالی قبل داشته و رویکردمان به چه شکل بوده است و اینکه چه چیزی را دنبال می‌کردیم. تغییرات عمده‌ای که وجود دارد این است که منابع به صورت دقیق باید مشخص شوند که از چه رشته‌ای ایجاد شده‌اند. چه در حق بیمه دریافتی و چه در هنگام پرداخت خسارت که هزینه‌ای است. دیگر اینکه میزان ذخایر شرکت به چه میزان است و از چه رشته‌‌هایی حاصل شده است؛ همچین مبلغ بدهکاران به چه میزان است، بدهکاران ما از محل بیمه‌گذاران است یا نمایندگان و کارگزاران؟ از طرفی باید مشخص شود که این بدهی‌ها مربوط به چه رشته‌ای است و اینکه چه مدتی از ایجاد این مطالبات می‌گذرد؟ تا بتوانیم ریسک اعتبار آنها را بسنجیم.

بحث دیگر مربوط به درآمدهای شرکت است. باید مشخص شود درآمدهای شرکت از بابت حق بیمه است یا سایر درآمدها، از محل مدیریت است یا درآمد سود سرمایه‌گذاری است؛ علاوه بر آن باید مشخص شود سود سرمایه‌گذاری، حاصل از چه رشته‌هایی در این سرمایه‌گذاری است. آیا مربوط به زندگی است یا غیر زندگی؟ بنابراین باید به صورت مشخص و مجزا ثبت شود؛ همچنین ضروری است شرکت‌های بیمه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات‌شان را در بخش مالی‌ بر اساس اقتضائات صورت‌های مالی جدید ارتقا دهند. در ابتدا ممکن است تهیه صورت‌های مالی جدید بسیار مشکل به نظر بیایید؛ ولی چنانچه سیستم‌های مالی‌ شرکت‌ها با رویکرد جدید منطبق شوند و با دوره‌های آموزشی، کار ساده‌تر و امکان‌پذیر خواهد بود.

در بحث مربوط به ریسک‌ها با توجه به چیزی که در دنیا در حال وقوع است، در حال حاضر ۱۴ ریسک مورد توجه قرار دارد که در صور‌های مالی باید اندازه‌گیری و افشا شوند؛ به این معنی که در تهیه صورت‌های مالی بر اساس IFRS و احتساب ارزش منصفانه سود و زیانی را محاسبه می‌کند که این میزان با توجه به ریسک‌های فوق‌الذکر ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد و این میزان باید احتساب و افشا شود. در واقع هدف آرمانی ما زمانی است که صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه بر اساس محاسبه و انطباق با ۱۴ ریسک مورد اشاره منتشر شوند؛ ولی فعلاً ریسک‌ها در همین حد توانگری و افشای‌های کلی است. برای اینکه ریسک‌های دیگر حساب شوند باید مؤسسات رتبه‌بندی، شرکت‌های بیمه و طرفین معامله از جمله رتبه‌بندی بانک‌ها و مؤسسات مالی، شرکت‌هایی فعال در بورس، ریسک بازار، نوسانات نرخ ارز و سایر موارد احصا شوند و میزان تأثیر بر گروه رشته‌ها مشخص و اندازه‌گیری شوند؛ ولی فعلاً این امکان در ایران فراهم نیست؛ اما ما باید به این سمت حرکت کنیم.

در مورد بحث آموزش با توجه به اینکه صورت‌های مالی تهیه شده در بیمه مرکزی، توسط سندیکا به شرکت‌ها ارسال و نظرات آنها جمع‌آوری شد، بعد از دریافت نظرات یک سری ابهامات و سؤالات وجود داشت که مقام محترم ریاست کل و هیئت عامل بیمه مرکزی امر کردند جلسه آموزشی برای پاسخ به سؤالات شرکت‌ها درباره صورت‌های مالی پیش‌بینی شود؛ اما با توجه به موضوع شیوع کرونا این دوره به صورت مجازی به صورت یک کارگاه، روز برگزار می‌شود.

* آقای جعفری لطفاً نقطه نظرات خود را بیان کنید؟

جعفری: طبق قانون تأسیس بیمه مرکزی و بیمه‌گری، تهیه و تصویب صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه بر عهده شورای عالی بیمه است؛ ولی شرکت‌های دیگر و سایر اشخاص حقوقی موظف هستند صورت مالی نمونه‌ای را طبق نظر سازمان حسابرسی تهیه، مصوب و اجرا کنند؛ اما در توضیح نمونه فعلی باید بگویم که صورت مالی‌ای که ابلاغ شده است به سال ۱۳۸۷ بازمی‌گردد؛ یعنی زمانی که استاندارد حسابداری ۲۸ تصویب شد، نمونه‌های قبلی نیز طبق قانون تأسیس بیمه مرکزی و بیمه‌گری تهیه و ابلاغ شده است؛ اما با توجه به ابلاغ استاندارد حسابداری ۲۸ توسط سازمان حسابرسی در سال ۱۳۸۶، لازم بود که صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه و حتی مقرراتی مصوب شورایعالی بیمه که در ارتباط با آن است تغییر کند؛ بنابراین به طور خاص آیین‌نامه ۵۸ مربوط به ذخایر فنی، اصلاح مجدد شد و شورا تصویب کرد؛ بنابراین نمونه صورت‌های مالی که قبلاً اجرا می‌شد به واسطه تغییرات در مقررات صنعت بیمه و مقررات خارج از صنعت، توسط شورای عالی بیمه تصویب و جایگزین نمونه صورت‌های مالی قبلی شد.

از سال ۸۸ تاکنون در صنعت بیمه و در بیمه مرکزی شاهد تغییر در مقررات مختلف هستیم. به طور خاص، آیین‌نامه توانگری، آیین‌نامه سرمایه‌گذاری‌ها، آیین‌نامه حاکمیت شرکتی و آیین‌نامه ۶۸ که مربوط به بیمه‌های زندگی است؛ همچنین تغییراتی در بازار اتفاق افتاد و آن این موضوع است که سهم بازار بیمه‌های عمر به ویژه عمر و سرمایه‌گذاری بالا رفت؛ بنابراین لازم بود صورت‌های مالی که در حال اجرایی شدن بودند، اصلاح شوند؛ هر چند پیشنهاد تغییر در صورت‌های مالی توسط سازمان بورس ارائه شد؛ اما الگوی پیشنهادشده باید با لحاظ مقررات صنعت بیمه تغییر کند. دوستان به برخی از تغییرات در صورت‌های مالی اشاره کردند من به صورت خاص چند نکته مهم و اثرگذار را بیان می‌کنم؛ یکی بحث توانگری است، در حال حاضر ما زمانی درباره توانگری اظهارنظر می‌کنیم که شرکت‌های بیمه به مجمع می‌روند و صورت‌های مالی، حسابرسی و مصوب می‌شوند. در نمونه جدید همزمان با ارائه صورت مالی، توانگری نیز باید بررسی شود. در نمونه حاضر، وقتی شرکت‌های بیمه صورت‌های مالی را تصویب و ارائه می‌کنند ملزم هستند توانگری سال خود را نیز محاسبه و افشا کنند و این به معنی شفافیت اطلاعات برای استفاده‌کنندگان است.

نکته بعدی مربوط به بیمه‌های عمر و سرمایه‌گذاری است که در بخش‌های مختلف، شفاف‌سازی شده است؛ یک بخش مربوط به افشای سرمایه‌گذاری‌هایی که مربوط به ذخایر مرتبط با صاحبان بیمه‌های عمر و سرمایه‌گذاری است که باید به استناد به مفاد آیین‌نامه ۶۸ جدا شود. در این آیین‌نامه مقرر شده است که شرکت‌های بیمه باید در صورت‌های مالی آن بخش از این سرمایه‌گذاری‌های  مربوط به صاحبان بیمه‌های زندگی را افشا کنند؛ بخش دوم درآمد مربوط به سرمایه‌گذاری‌هاست که بیان می‌کند؛ شرکت‌های بیمه باید درآمد سرمایه‌گذاری مربوط به بخش‌های مختلف و به طور خاص درآمد سرمایه‌گذاری مربوط به بیمه‌های عمر و سرمایه‌گذاری و همچنین مشارکت منافع مربوط به بیمه‌های مذکور را جدا و افشا کنند. افشای اطلاعات با هدف رعایت حقوق بیمه‌گذاران زندگی انجام می‌شود. در این بخش شرکت‌ها باید مشخص کنند درآمدها از چه منابعی حاصل شده است؛ به این معنی که چه بخشی از بورس، چه بخشی از سپرده‌ها و … شناسایی شده است، با این هدف که صاحبان ذخایر بدانند از منابعی که در اختیار شرکت است چقدر منفعت برده‌اند. این دو اتفاق در اتخاذ رویه‌های شرکت‌های بیمه برای افشای اطلاعات درست و به موقع تأثیر اساسی دارد.

با توجه به اینکه مطالبات، بخش با اهمیتی از دارایی‌های موجود در صورت‌های مالی را به خود اختصاص داده‌اند؛ بنابراین نکته دیگری که در نمونه جدید بر آن تأکید شده است؛ ارزیابی و افشای کیفی مطالبات شرکت‌های بیمه است.

خلاصه اینکه شرکت‌های بیمه باید همزمان که صورت‌های مالی را به مجمع می‌برند تا تصویب کنند باید توانگری‌شان را هم به همان شکل که آیین‌نامه توانگری گفته محاسبه و افشا کنند از طرفی باید زیرساخت‌های مربوط به بحث جداسازی حساب‌های بیمه‌های زندگی را طوری پیاده‌سازی کنند که بتوانند این اطلاعات را با کیفیت و به موقع در نمونه صورت‌های جدید افشا کنند.

* آقای خسروشاهی لطفاً در دور بعد نحوه الزام‌آور شدن این نمونه و سپس روند پیاده‌سازی‌اش را مرور کنیم. از طرفی شرکت‌های مختلف چقدر از صورت‌های مالی جدید تأثیر می‌پذیرند منظورم بیشتر شرکت‌های ضعیف‌تر است؟ شرکت‌های بیمه به عنوان مجری صورت‌های نمونه چگونه ملزم خواهند شد؟

خسروشاهی: تأکید ما در صورت‌های مالی نمونه این است که شرکت‌های بیمه اتفاقات مالی را که طی سال روی می‌دهد ثبت و افشا کنند؛ بنابراین چیز جدیدی وجود ندارد شاید به تدبیر و تلاش و سازماندهی بیشتری در قالب یک فرایند جدید نیاز باشد.

طبعاً در ابتدا کار آسان نیست و آموزش و تمرین نیاز دارد؛ البته ممکن است ندرتاً کسی مثلاً درباره تفکیک حساب‌های زندگی و غیر زندگی بخواهد مثل گذشته عمل کند و فقط آخر دوره به صورت حسابی فقط ارقام کل را به دو بخش تقسیم کند. این چیزی است که بیمه مرکزی بر آن نظارت خواهد کرد تا این اتفاق نیفتد. هدف این است که واقعیت، ثبت و افشا شود.

شرکت‌های بیمه باید بتوانند دو نوع حق بیمه زندگی و غیر زندگی و نحوه سرمایه‌گذاری‌ آن و درآمدهای حاصله را جدا کنند؛ البته این کار ساده‌ای نیست؛ چون شرکت‌های بیمه جنرال عمل می‌کنند در نتیجه منابعی را که سپرده می‌کنند یا سهام می‌خرند به راحتی قابل تفکیک نیست، شاید به همین دلیل است که خیلی‌ها به این نتیجه رسیدند که شرکت‌های بیمه یا باید در رشته زندگی یا غیر زندگی فعالیت کنند. این یک دیدگاه بسیار جدی است که هم در ایران و هم در دنیا مطرح است.

* آقای حق‌وردیلو، لطفاً به ساز و کاری که باید بر اجرا نظارت کند تا صورت‌های مالی طبق نمونه انجام شوند، اشاره کنید.

حق‌وردیلو: با توجه به لازم‌الاجرا شدن صورت‌های مالی جدید در سال مالی ۹۸ باید مباحثی که آقای خسروشاهی مطرح کردند در شرکت‌های بیمه عملیاتی شوند. سخت‌ترین چالش آنها تفکیک منابع و مصارف سرمایه‌گذاری است که از محل ذخایر ریاضی، سایر ذخایر فنی و حقوق صاحبان سهام انجام می‌شود. یکی از مواردی که در صورت‌های مالی نمونه وجود دارد و در صحبت‌ها به آن اشاره‌ای نشد بحث حقوق مالکانه است. در صورت مالی جدید مقوله‌ای به نام حقوق مالکانه داریم که در این رابطه شرکت باید جزئیات زیادی را افشا کند از جمله افزایش سرمایه، سهام خزانه، صرف سهام، تغییرات نرخ ارز، بحث تجدید ارزیابی دارایی‌ها که به نوعی به مالکان تعلق می‌گیرد.

در طول ۲۶ سال خدمتم در بیمه مرکزی همیشه این نقد عدم تفکیک حساب‌های زندگی از حساب‌های غیر زندگی وارد بوده است که امروز با توجه به صورت‌های مالی جدید یک گام پیش رفته‌ایم و این تفکیک در بحث منابع و سرمایه‌گذاری‌ها صورت گرفته است؛ البته در بحث تفکیک هزینه‌های بیمه زندگی از غیر زندگی یک سری از هزینه‌ها مثل هزینه حقوق و دستمزد و هزینه‌های سربار و هزینه‌های کارشناسی به نسبت سهم از پرتفوی تقسیم می‌شوند.

به شرکت‌های بیمه رسماً این موضوع ابلاغ شده است که می‌توانند یک شرکت بیمه زندگی تأسیس کنند. با توجه به مراتب فوق پیش‌بینی می‌شود با رویکرد مثبت بیمه مرکزی این فضا فراهم شود تا شرکت‌های جنرال در صورت تمایل بتوانند یک شرکت بیمه زندگی وابسته به خود راه‌اندازی کنند و بیمه مرکزی به عنوان تسهیل‌کننده به این موضوع کمک خواهد کرد. در حال حاضر نیز نمی‌توان ادعا کرد تفکیک منابع وجود ندارد، بعضی شرکت‌ها به صورت مطلق و برخی به صورت نسبی تفکیک می‌کنند.

* آقای میرآقازاده، لطفاً روی ریسک متمرکز شوید؛ چون همه تلاش صورت‌های مالی بر این است که ریسک را از شرکت‌های بیمه دور کند.

میرآقازاده: هر اقدامی در شرکت‌های بیمه اثر مستقیم بر سود و زیان دارد و نمود کلی و جزئی فعالیت‌های شرکت‌های بیمه در صورت‌های مالی منعکس است. اقداماتی که شرکت‌های مختلف در دنیا انجام می‌دهند به این صورت است که درآمد و هزینه را به صورت کاملاً درست و منصفانه شناسایی کنند. IFRS روی ارزش منصفانه تأکید دارد؛ چون سود و زیان در پایان دوره باید به صورت واقعی و منصفانه باشد و در عین حال به سرمایه‌گذار و ذ‌ی‌نفعان اطلاعات درست ارائه شود؛ مثلاً ریسک‌ها چه تأثیری در وضعیت آینده شرکت دارند؟

رشته‌های مختلف، ریسک‌های بیمه‌ای متفاوتی دارند. از طرفی همه ریسک‌ها کاملاً با یکدیگر در ارتباط هستند و تغییر در یکی باعث تغییر در دیگری می‌شود و به این ترتیب بر صورت‌های مالی تأثیر می‌گذارد؛ بنابراین اگر روش درستی را در شرکت‌های بیمه اجرایی کنیم که موجب سنجش و افشای مناسب‌ این ریسک‌ها شود در نهایت به منصفانه بودن سود و زیان خواهیم رسید و ذ‌ی‌نفعان درباره شرکت بهتر تصمیم خواهند گرفت.

* ریسک‌ها در گذشته و امروز دقیقاً به چه شکل و ساختاری در صورت‌های مالی قرار می‌گیرند؟

میرآقازاده: ریسک‌ها در گذشته هم وجود داشتند؛ اما به صورت الزام در پایان صورت‌های مالی افشا نمی‌شدند؛ ولی امروز بحث توانگری به صورت یک الزام جدی باید افشا شود. شناسایی و اندازه‌گیری این ریسک‌ها با توجه فرآیندهای‌شان در دنیا در نهایت شناسایی و گسترش پیدا می‌کنند و منطبق خواهند شد؛ همچنین با توجه به زیرساخت‌های شرکت‌ها، شرایطی فراهم می‌شود که بیمه مرکزی محاسباتش را بتواند به روزرسانی و رصد دائم و برخط ایجاد کند؛ همچنین این موضوع در سطح کشور و نهادهای مختلف باید هماهنگ شود، مباحثی مانند اعتبارسنجی، فضای اطلاعات شرکت‌ها، شفافیت، رتبه‌بندی بانک‌ها، مباحث مالیاتی و …. ساختاری باید شکل بگیرد که بتوان این ریسک‌ها را بررسی، اندازه‌گیری و اجرا کرد. آنالیزورها باید ریسک‌ها را تحلیل و اکچوئرها باید محاسبه و حسابدارها باید اندازه‌گیری و افشا کنند. اینها موارد مهمی هستند که در نهایت باید به آنها برسیم، در حال حاضر آیین‌نامه‌ای وجود دارد که طی آن توانگری شرکت مالی در چهار ریسک عمده شناسایی و افشا می‌شود؛ ولی چیزی که وجود دارد اینکه روند تغییرات با توجه به زیرساخت‌ها باید تغییر کند و شرکت‌ها چه ضعیف و چه قوی باید خود را به روزرسانی کنند.

* قبلاً صورت‌های مالی شرکت تصویب بعداً توانگری محاسبه می‌شد؛ یعنی بیمه مرکزی، توانگری را ارزیابی می‌کرد؛ ولی امروز توانگری ارزیابی‌شده و تأییدشده بیمه مرکزی باید در صورت‌های مالی ذکر شود؟

حق‌وردیلو: آقای جعفری در میان صحبت‌های‌شان به این موضوع اشاره کردند که وفق مفاد آیین‌نامه شماره ۶۹ شرکت‌های بیمه باید چهار ماه پس از پایان سال مالی، توانگری شرکت را بر اساس صورت‌های مالی حسابرسی‌شده محاسبه و به بیمه مرکزی ارائه کنند که معمولاً هم توانگری‌ها با تأخیری از طرف شرکت‌های بیمه ارسال می‌شد و اداره کل نظارت مالی، محاسبات را کنترل و با اعمال یکسری تعدیلات، عدد نهایی توانگری را به شرکت‌های بیمه اعلام می‌کرد و متعاقباً از طریق پرتال بیمه مرکزی آن را افشا می‌کردیم؛ اما در حال حاضر این روند کمی متفاوت شده است به این ترتیب که شرکت‌ها باید همزمان با تهیه صورت‌های مالی، عدد توانگری اولیه را به انضمام ریسک‌های مشخص‌شده محاسبه و افشا کنند، بعد هم به صورت تشریحی و هم به صورت کمی در یادداشت‌های صورت‌های مالی درج کنند و حسابرس هم در این مورد اعلام نظر کند. متعاقب آن بیمه مرکزی در چارچوب آیین‌نامه شماره ۶۹ گزارش توانگری مربوطه را بررسی و درصد و سطح توانگری شرکت را اعلام کند. با توجه به برخی ملاحظات، معمولاً بیمه مرکزی عددی را که تا اندازه‌ای متفاوت از عدد ارائه‌شده توسط شرکت است اعلام می‌کند.

میرآقازاده: در تکمیل صحبت‌هایی که مطرح شد، فقط صورت‌های مالی نیست، یک سری اقدامات نظارتی و بحث اتکایی بیمه مرکزی هم هست که در نهایت مکمل این قضیه خواهد بود. بحث واحد اتکایی بیمه مرکزی به عنوان متولی این قضیه تا کنون اقدامات خیلی خوبی در برخی رشته‌ها انجام داده است؛ اگر بیمه مرکزی ببیند شرکتی در رشته‌ای زیان می‌دهد از فعالیت آن شرکت در آن رشته جلوگیری می‌کند یا اینکه هشدار می‌دهد که اگر نرخ درست نیست، آن را درست کنید؛ اگر نمی‌توانید روی هزینه‌ها کنترل کنید سیستم‌های‌تان را به نحوی تعیین کنید که بتوانید هزینه‌ها را کنترل کنید. این مواردی است که در نهایت تأثیرات مثبت‌اش را در صورت‌های مالی شرکت‌ها خواهیم دید.

خسروشاهی: به صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه بخش جدیدی اضافه شده است به این شکل که وضعیت ریسک شرکت بیمه باید گزارش و افشا شود. در مقررات ما، برای کنترل ریسک دو معیار مهم وجود دارد. یکی توانگری است که روشی برای کنترل ریسک شرکت است و دیگری ظرفیت نگهداری ریسک است که مربوط به هر ریسک یا بیمه‌نامه می‌شود. این دو مقوله را با وجود اینکه در مقررات بیمه مرکزی هست، در صورت‌های مالی فعلی نداریم؛ اما این دو محور مهم را در صورت‌های مالی نمونه جدید در بخش یادداشت‌ها به طور مشخصی مطرح کرده‌ایم؛ یعنی شرکت بیمه وقتی می‌خواهد گزارش مالی دوره‌ای بدهد باید وضعیت ریسک خود را افشا کند و حسابرس نیز آن را تأیید کند و در بیمه مرکزی نیز بررسی و تأیید نهایی شود.

حق‌وردیلو: نکته قابل ذکر آنکه توانگری اعلامی و افشاشده توسط بیمه مرکزی معمولاً تفاوت زیادی با توانگری محاسبه‌شده توسط شرکت ندارد. بیمه مرکزی تعدیلاتی را در محاسبات خود در نظر می‌گیرد؛ از جمله بندهای مندرج در گزارش حسابرس، کسری ذخایر فنی یا ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول که همین امر تغییراتی را در درصد و سطح توانگری مالی در پی خواهد داشت.