اقتصادناب_اولین گواهینامه رانندگی را کارل بنز مخترع خودروهای مدرن، در سال ۱۸۸۸ دریافت کرد. او برای راندن خودروی خود که موسوم به موتورواگن بود و دود و صدای قابل توجهی تولید می‌کرد، از دولت محلی اجازه رانندگی دریافت کرد. اولین کشوری که داشتن گواهینامه برای رانندگی را الزامی کرد، پروس بود که در تاریخ ۲۹ سپتامبر ۱۹۰۳ این قانون را به اجرا گذاشت. اولین قوانین رانندگی در ایالات متحده در سال ۱۹۱۰ و در ایالت نیویورک تصویب شد و اولین ایالتی که داشتن گواهینامه را برای همهٔ رانندگان الزامی کرد، نیوجرسی بود
اولین افسر آزمایش رانندگی که نام و امضاء او در پای اوراق رانندگان زمان قاجاریه وجود دارد به زبان فرانسه نوشته شده‌است شخصی بنام مسیوکلین بود که بعد از وی این سمت به ناصرخان انشاء اولین متخصص نظمیه محول شد. همچنین اولین آیین‌نامه رانندگی در زمان وستد اهل سوئدی تهیه وتنظیم گردید. وی در سال ۱۲۹۱ ه.ش ریاست نظمیه را به عهده داشت و حدود ۱۰ سال در این پست باقی ماند. از کارهای وی، ترجمه، تنظیم نظامنامه و آیین‌نامه قید شده‌است که راننده هنگام روز در شهر و اماکن پرجمعیت ضمن حرکت از سمت راست باید با سرعت ۱۵ کیلومتر در ساعت و در خارج شهر ۲۵ کیلومتر در ساعت و شبها با ساعتی ۱۰ کیلومتر براند یا اینکه در موقع نزدیک شدن به حیوانات از قبیل اسب و قاطر که طبعاً از صدای ماشین وحشت دارند از سرعت اتومبیل خود بکاهند و آرام حرکت کنند تا باعث وحشت و رم کردن حیوانات نشوند. اولین چراغهای راهنمایی و رانندگی در سالهای دهه ۳۰ در تقاطع‌های سپه (امام خمینی فعلی) ولی عصر، پل امیر بهادر، باغ ملی دروازه شمیران، گمرک و امیریه نصب گردید ولی پیش‌از نصب این چراغها، چراغهای راهنمایی بصورت کوله پشتی بودند که دارای دو چراغ قرمز، سبز و کلیدی در جهت خاموش و روشن کردن آنها بود که کوله پشتی در پشت مأمور قرار می‌گرفت و کلید آن روی سینه سمت چپ قرار داشت این چراغها کار می‌کرد و مأمور با پشت کردن به طرف رانندگان اتومبیل آنان را متوقف یا دستور حرکت به آنان می‌دادند. بالاخره در سالهای ۳۹ و ۴۰ چهارراه دارای چراغ خودکار گردید. نخستین راننده زن در ایران شخصی بنام خانم هِلِن شَه بَنده بود که در سال ۱۳۱۹ موفق به گرفتن گواهینامه گردید و در مطبوعات آن زمان دربارهٔ این اتفاق مقاله نوشتند و بالاخره در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی در اداره پلیس شعبه‌ای بنام شعبه آلات ناقله در خیابان باب همایون (درب اندرون سابق) تأسیس گردید و با ۱۰ نفر مأمور که از بین پاسبانها انتخاب شده بودند کار کنترل عبور و مرور اتومبیل‌ها را به عهده گرفتند و علامت مشخصه آنها یا دیگر افراد پلیس بازوبند سفیدی بود که به بازوی چپ خود می‌بستند. ریاست این شعبه به شخصی بنام فتح ا… خان بهنام که در حقیقت اولین رئیس راهنمایی و رانندگی محسوب می‌شد و دارای درجه نایب اولی برابر ستوان یکم بود واگذار گردید.
تاثیر گواهینامه رانندگی در پرداخت خسارت بیمه های اتومبیل توسط شرکتهای بیمه :
مطابق با ماده ۷۲۳ از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (( تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده )) که اعلام نموده است”” ˈهر کس بدون گواهینامه رسمی اقدام به رانندگی و یا تصدی وسایل موتوری که مستلزم داشتن گواهینامه مخصوص است، بنماید و همچنین هر کس که به موجب حکم دادگاه از رانندگی وسایل نقلیه موتوری ممنوع باشد به رانندگی وسائل مزبور مبادرت ورزد، برای بار اول به حبس تعزیری تا دو ماه یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال و یا هر دو مجازات و در صورت ارتکاب مجدد به دو ماه تا شش ماه حبس محکوم خواهد شد”” اما وجود این ماده به معنی مقصر بودن شخص فاقد گواهینامه در حادثه نمی باشد بدیهی است بحث قصور و تقصیر راننده در جایگاه خود قابل بررسی می باشد و در این راستا افسران تصادفات و نیز کارشناسان رسمی دادگستری در خصوص تعیین تقصیر طرفین اعمال نظر می نمایند اما قانون گذار به منظور جلوگیری از رانندگی اشخاص فاقد گواهینامه و فاقد صلاحیت لازم و تبعات منفی آن اقدام به تصویب قوانین بازدارنده ای از این حیث نموده است ماننده ماده ۱۰ از قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی “”در صورتی که راننده بدون داشتن گواهینامه مبادرت به رانندگی نماید وسیله نقلیه متوقف و راننده به مرجع قضایی معرفی می گردد .”” در ذیل به نمونه هایی از فقد گواهینامه وتاثیر آن بر پرداخت خسارت اشاره می گردد :
۱- راننده مقصر حادثه فاقد گواهینامه مجاز و یا گواهینامه رانندگی وی متناسب با نوع وسیله نقلیه دخیل در حادثه نباشد :در صورتیکه در حادثه رانندگی ایجاد شده (( اعم از منجر به خسارت مالی و بدنی )) مقصر حادثه فاقد گواهینامه مجاز رانندگی باشد و خساراتی به اشخاص ثالث وارد آورد در صورت وجود بیمه نامه شخص ثالث می تواند از خدمات بیمه گر استفاده نماید برابر ماده ۵ از قانون قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسائل نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث “”مصوب ۱۳۴۷ در مورد عمد راننده در ایجاد حادثه یا در صورتی که راننده فاقد
گواهینامه رانندگی باشد شرکت بیمه پس از پرداخت خسارت زیان دیده‌می‌تواند برایاسترداد وجوه پرداخت شده به شخصی که موجب خسارت شده مراجعه نماید.
همچنین در ماده ۶ از قانون قانون اصلاح قانون بیمه اجباری مسؤولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث مصوب ۱۳۸۷ در صورت اثبات عمد راننده در ایجاد حادثه توسط مراجع قضائی و یا رانندگی در حالت مستی یا استعمال مواد مخدر یا روانگردان مؤثر در وقوع حادثه، یا در صورتی که راننده مسبب فاقد گواهینامه رانندگی باشد یا گواهینامه او متناسب با نوع وسیله نقلیه نباشد شرکت بیمه موظف است بدون اخذ تضمین، خسارت زیان دیده را پرداخت نموده و پس از آن می‌تواند به قائم مقامی زیان‌دیده از طریق مراجع قانونی برای استرداد تمام یا بخشی از وجوه پرداخت شده به شخصی که موجب خسارت شده است مراجعه نماید. همچنین یکی از مواردی که وفق ماده ۱۵ از قانون شخص ثالث اخیرالتصویب بیمه گر مکلف است بدون هیچ شرط و اخذ تضمین، خسارت زیان دیده را پرداخت کند و پس از آن می تواند به قائم مقامی زیان دیده از طریق مراجع قانونی برای بازیافت تمام یا بخشی از وجوه پرداخت شده به شخصی که موجب خسارت شده است مراجعه کندرا چنین عنوان نموده است : در صورتی که راننده مسبب، فاقد گواهینامه رانندگی باشد یا گواهینامه او متناسب با نوع وسیله نقلیه نباشد.
به استناد موارد فوق الذکر و صراحت موارد صدرالاشاره قانون گذار به هدف حمیایت از اشخاص ثالث و پرداخت خسارت آنان از محل تعهدات بیمه نامه شخص ثالث شرکتهای بیمه گر را مکلف به پرداخت خسارت نموده است اما به منظور حذف شان و جایگاه قوانین بازدارنده شرکتهای بیمه را در بازیافت خسارت پرداختی به اشخاص ثالث از مقصر حادثه مختار نموده است بر اساس اجرای این ماده هم اکنون در کشور ما در صورت فقد گواهینامه و یا عدم تناسب گواهینامه با وسلیه نقلیه دخیل در حادثه شرکتهای بیمه خسارت (( اعم از مالی و بدنی )) وارده به اشخاص ثالث را پرداخت نموده و پس از آن به قائم مقامی مقصر حادثه مبالغ پرداختی را از راننده مقصر حادثه مطالبه می نمایند و در صورت استنکاف از پرداخت شرکتهای بیمه توانایی طرح دعوی در مراجع ذیصلاح قانونی را دارند .و از این مسند می توانند مبالغ پرداختی خود را وصول نمایند .
۲- راننده زیان دیده حادثه فاقد گواهینامه مجاز و یا گواهینامه رانندگی وی متناسب با نوع وسیله نقلیه دخیل در حادثه نباشد :
همانگونه که در مطالب فوق الذکر اشاره شد وجود یا عدم وجود گواهینامه تاثیری در مقصر بودن راننده در حادثه نمی باشد و این مبحث در قوانین و مقررات خاص خود بررسی می گردد و مقصر حادثه تعیین خواهد شد . در صورتیکه در حادثه پیش آمده راننده زیان دیده فاقد گواهینامه رانندگی باشد و یا گواهینامه رانندگی وی متناسب با نوع وسیله نقلیه نباشد صرفا” از طریق پلیس راهور و یا پلیس انتظامی به مراجع قضایی معرفی و مجازات ها و جرایم خاص خود را دارد و عدم وجود گواهینامه و یا عدم تناسب آن تاثیری بر رسیدگی به پرونده خسارت این قبیل موارد ندارد و بدیهی است شرکتهای بیمه در این خصوص خسارات وارده بررسی می نمایند.
۳- در بند ت از ماده ۱ قانون بیمه اجباری خسارت وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسیله نقلیه ۱۳۹۵ خسارت وارده به راننده مسبب حادثه استثنا گردیده است بر این اساس جهت پوشش خسارت وارده به شخص راننده مسبب حادثه از محل تعهدات بیمه نامه حوادث راننده منضم به بیمه نامه شخص ثالث قابل تامین می باشد و دارنده وسلیه نقلیه مکلف است برای پوشش خسارت های بدنی بدنی وارد شده به راننده مسبب حادثه ، حداقل به میزان دیه مرد مسلمان در ماه غیر حرام بیمه حوادث اخذ کند .از این رو شرکتهای بیمه گردد زمان صدور بیمه نامه شخص ثالث سرمایه ای معادل دیه مرد مرد مسلمان در ماه غیر حرام را به همراه بیمه نامه شخص ثالث صادر از این رو به بیمه نامه شخص ثالث و حوادث راننده نامگذاری می شود با توجه به اینکه این سرمایه ای این پوشش بیمه ای ماهیت بیمه حوادث دارد و صرفا” راننده مسبب حادثه می تواند از آن استفاده نماید فلذا شرکتهای بیمه گر وفق ماده ۷ آیین نامه اجرایی ماده ۳ قانون بیمه اجباری خسارت وارد شده به شخص ثالث در اثر حادث ناشی از وسلیه نقلیه مصوب ۱۳۹۵و به استناد بند ب از ماده ۱۵همان قانون یکی از مواردی که راننده مسبب حادثه را از دریافت خسارت محروم می کند فقد گواهینامه یا عدم تناسب گواهینامه با نوع وسیله نقلیه می باشد . همچنین در آیین نامه مذکور یکی از مدارک قابل ارائه در زمان دریافت خسارت گواهینامه رانندگی اعلام شده است تا قبل از تصویب قانون اخیر الذکر همچنین در آیین نامه مذکور یکی از مدارک قابل ارائه در زمان دریافت خسارت گواهینامه رانندگی اعلام شده است تا قبل از تصویب قانون اخیر الذکر و به استناد ماده ۴ از آیین نامه ۶۷ که در اجرای بند ((ب )) ماده ۱۱۵ قانون برنامه پنج توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (( وزارت امور اقتصادی و دارایی ملکف است نسبت به بیمه شخص ثالث در مورد راننده همچون سرنشین بیمه شخص ثالث را اعمال نماید )) پرداخت خسارت را موکول به آن نموده بود که راننده مسبب حادثه گواهینامه رانندگی متناسب با وسلیه نقلیه مقصر حادثه را داشته باشد.
۴- پرداخت خسارت در بیمه های بدنه با توجه به ماهیت بیمه نامه که در دسته بیمه های اموال می باشد متفاوت با بیمه های شخص ثالث می باشد در بیمه های بدنه یکی از خسارتهای غیر قابل جبران موضوع ماده ۶ شرایط عمومی بیمه نامه را چنین اعلام نموده است :
در صورتیکه راننده موضوع بیمه هنگام وقوع حادثه فاقد گواهینامه باشد یا گواهینامه رانندگی وی باطل شده باشد و یا مطابق مقررات راهنمایی و رانندگی گواهینامه راننده برای رانندگی موضوع بیمه متناسب نباشد .
یکی از نکات بسیار مهم را که در کلیه موارد فوق الذکر می توان مورد نظر قرار داد این است که اتمام گواهینامه به منزله فقدان گواهینامه نمی باشد و در صورت اتمام گواهینامه رانندگی شرکتهای بیمه گر ضمن بررسی پرونده خسارت اقدام خواهند نمود اما در خصوص افرادی که بدلایل محدودیت رانندگی اعمال شده اقدام به رانندگی می کنند رانندگی آنها در این مدت به منزله فقد گواهینامه می باشد.
مجید فلاح – کارشناس ارشد بیمه
