از شرایط سخت گیرانه شرکت های بیمه تا انداختن توپ به زمین مردم

 بلایای طببیعی از شروع تمدن بشریت زندگی انسان ها را در سراسر جهان تهدید می نمودند. اکثر تمدن های بشری به آرامی دراثر بلایای طبیعی یا در اثر جنگ و تاراج نابود شده اند. به مرور زمان انسان ها برای مقابله با بلایای طبیعی از جمله سیل ، زلزله ، طوفان ، …. تدابیری اندیشیدند تا بتوانند از عواقب ناگوار آن بکاهند. اولین تفکر برای مقابله با چنین فجایعی تولد بیمه بوده است که از بیمه های دریایی شروع گردید و تاکنون در رشته های متفاوت توسعه پیدا کرده است.

حوادث فاجعه‌آمیز ازجمله ریسک‌هایی هستند که احتمال وقوع یا فراوانی وقوع آن‌ها کم هست ولیکن در صورت تحقق شدت و وسعت خسارت و زیان‌های زیادی را برای بشر به بار می‌آورند. لذا ریسک‌های حوادث فاجعه‌آمیز به‌عنوان ریسک‌های با فراوانی کم ولی شدت زیاد کدگذاری می‌شوند .

این بلایا پس از وقوع خرابی‌های بزرگ، ویرانی‌های وسیع و نابودی بسیاری از منابع طبیعی و مصنوعات دست بشر را به همراه دارند ولی مهم‌تر از این‌ها نابودی زندگی انسان‌های زیادی است که در اثر وقوع این حوادث از بین می‌روند و این خسارات جانی جبران‌ناپذیر نمی‌باشند. . لذا بروز حوادثی این‌چنین از مقیاس‌های اجتماعی و اقتصادی دامنه وسیعی از مشکلات را به بار می‌آورد که جبران جانی و مالی بسیار زیاد و بعضاً غیرممکن است.

بلایای طبیعی عمدتا  از طریق اکثر رشته های بیمه ای قابل عرضه از طرف شرکت های بیمه گر می باشد ولی بیشترین جنبه آن در قالب پوشش های تبعی در بیمه نامه آتش سوزی عرضه می گردد که شروع آن به آتش سوزی بزرگ لندن در سال  ۱۶۶۶ برمی گردد. شرکت های بیمه که عمدتا اقدام به عرضه این نوع بیمه نامه های می نمایند دارای ماهیت بازرگانی هستند تا  اجتماعی . لذا سود بیمه گری اولین هدف شرکت های بیمه در عرضه این نوع خدمات بیمه ای می باشد و طبیعی است که دنبال عرضه این پوشش ها در مناطقی که احتمال وقوع چنین فجایعی زیاد است، نیستند. فعالان بازار بیمه به سه دلیل، ریسک‌های فاجعه‌آمیز را غیرقابل بیمه می‌دانند: اول، مشکلات انتخاب نامساعد  ۲) بزرگی بیش‌ازاندازه ریسک بیمه‌شده، و ۳) غیرقابل‌تعیین بودن احتمالات خسارت از طریق محاسبات دقیق. کشور ما نیز از این امر مستثنی نبوده است.

بررسی آمارهای جهانی و کشور ایران در زمینه فجایع طبیعی نشانگر مشارکت پایین شرکت های بیمه گر می باشد. اکثر  رسانه های عمومی پس از بررسی آمارهای فجایع طبیعی ، مردم را مقصر در عدم تقاضای چنین بیمه هایی می دانند واصطلاحا  ” توپ را به میدان بیمه گذاران می اندازند” و لی در واقع خود شرکت های بیمه گر چندان راغب عرضه این بیمه نامه ها در مناطق مستعد برای چنین فجایعی نیستند و یا باشرایط خاص و نرخ های بالا چنین پوشش های را برای عموم مردم عرضه می نمایند. بررسی آمار زیر شدت این معضل را بیشتر نشان می دهد. برای مثال شرکت های بیمه از عرضه پوشش های تبعی سیل در شهرهای مستعد آن از جمله لرستان ، شیراز ، اهواز ، و شهرهای شمال کشور، … و همچنین پوشش تبعی زلزله و آتشفشان در کمربندهای زلزله خیز ، حدالمقدور  خودداری و یا با نرخ های بالا عرضه می نمایند.

آمار منتشر شده توسط سیگما اکسپلورر نشان می دهد که از ۱۹۷۰ تاکنون روند فجایع طبیعی همواره  صعودی بوده است و از طرفی شکاف بین فجایعی بیمه شده و فجایع بیمه نشده  رفته رفته نیز بیشتر گردیده است ولی با بررسی آمار وضعیت فجایع در کشور ایران به بحران این شکاف بیشتر پی می بریم.  وقتی به صورت ریز آمار سال ۲۰۱۷ فجایع طبیعی دنیا را بررسی می نماییم به نمودار زیر برخورد می نماییم که نشان می دهد زلزله سرپل ذهاب در این فجایع سهم چشمگیری داشته است.

 با بررسی دقیق تر وضعیت زلزله سرپل ذهاب در نمودار ذیل به این نتیجه میرسیم که وضعیت فجایع بیمه شده در ایران بسیار پایین تر از میانگین جهانی می باشد .

همانطور که مشاهده می گردد  ۱.۳۵ درصد کل خسارات مالی به وقوع پیوسته ناشی از زلزله سرپل ذهاب تحت پوشش بیمه بوده است که در کل ۶۳۰ نفر نیز در کنار خسارات مالی تلفات جانی داشته است. از مهمترین دلایل پایین بودن سهم فجایع بیمه شده می توان به موارد ذیل اشاره نمود :

۱- شرایط سخت گیرانه شرکت های بیمه جهت عرضه این نوع پوشش ها در مناطق مستعد فجایع طبیعی

۲- عدم اطلاع رسانی عمومی از طرف شرکت های بیمه و رسانه ها در زمینه مزایای عرضه این نوع پوشش ها

۳- عدم فرهنگ سازی مناسب در راستای توسعه ضریب نفوذ این نوع رشته بیمه ای از طرف دولت

۴- عدم مشارکت دولت و قوه مقننه در راستای توسعه چتر این نوع پوشش بیمه ای از طریق ارائه سوبسید ها و یا تشکیل صندوق های فجایع طبیعی

< >اکنون در چنین شرایطی چگونه می توان چنین فجایعی را تحت پوشش قرار داد به صورتی که همه مردم با آرامش بتوانند در هرشرایطی مالی و موقعیت جغرافیایی از این پوشش ها بهره مند گردندو هم شرکت های بیمه نیز چنان در این امر مشارکت نمایند که ، ضرر کمتری متحمل گردند. از موثرترین  راه حل های ارائه شده که در سطح بین المللی نیز اجرا می گردد،  می توان به موارد ذیل اشاره کرد :

۱- تشکیل صندوق های همتا به همتا با مشارکت شبکه های اجتماعی و همکاری اتکایی شرکت های بیمه گر (اسدی قراگوز و شهنازی ، ۱۳۹۷)

۲- انتشار اوارق قرضه فجایع طبیعی از طریق مشارکت مثلث توسعه مالی بورس –بانک – بیمه  ( دستورالعمل های ابتدایی در این زمینه ارائه شده ولی در راستای اجرای آن هنوز اراده خاصی مشاهده نشده است. ) (سهامیان ، ۱۳۹۷)

منبع :

اسدی قراگوز، سعید .شهنازی ، کریم .۱۳۹۷. کاربرد الگویPeer to Peer در صنعت بیمه ایران . مجموعه مقالات بیست وپنجمین همایش ملی بیمه و توسعه.

سهامیان مقدم ، جواد. نظری ، محسن. قلی پور، حسن. قالیباف اصل، حسن .  ۱۳۹۷. طراحی چهارچوب سیاست گذاری افزایش ظرفیت قبولی بیمه اتکایی با استفاده از اوراق حوادث فاجعه‌آمیز در صنعت بیمه. پژوهش های اقتصاد پولی، مالی – دانشگاه فردوسی مشهد

تنظیم : سعید اسدی قراگوز  ۵/۱/۱۳۹۸

کارشناس بیمه های اموال ، مدرس پژوهشکده بیمه و دانشگاه ، کارشناس رسمی دادگستری ، رئیس شعبه شرق تهران بیمه کار آفرین