نگاهی به وضعیت آتش‌سوزی‌ها در منابع طبیعی
اقتصادناب_در سال ۹۶ تعداد آتش‌سوزی‌ها در تیرماه به حداکثر رسید. نکته جالب توجه اینکه در تمامی سال‌های ۹۳ تا ۹۷ تعداد آتش‌سوزی‌های گزارش‌شده در مرداد بسیار نزدیک به هم بود؛ اما در سال ۹۸ به شدت کاهش یافت.
به گزارش اقتصادناب به نقل از بیمه داری نوین آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع یکی از بلایای طبیعی و در بسیاری از مناطق جهان یک خطر عمده بالقوه شناخته می‌شود. آتش‌سوزی منابع طبیعی روی شکل و ترکیبات گونه‌های مختلف پوشش گیاهی و الگوی فضایی آنها تأثیر می‌گذارد و برای انسان به عنوان یک تهدید محسوب می‌شود. آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع نه تنها از لحاظ زیست محیطی، بلکه از نظر اقتصادی و اجتماعی یکی از موضوعات بسیار مهم جهان محسوب و اغلب سبب تخریب قابل توجه اکوسیستم‌ها می‌شود.
آتش‌سوزی گسترده در جنگل‌ها از مصادیق بحران‌های طبیعی است و در پی تغییر اقلیم و گرم شدن زمین، میزان آتش‌سوزی در سطح جنگل‌ها در حال افزایش است. آتش‌سوزی جنگل‌ها سبب از دست رفتن مواد آلی و افزودن خطر فرسایش خاک در مراحل بعد می‌شود و بر زادآوری گونه‌های بومی و شرایط زیست محیطی اثرات منفی قابل ملاحظه‌ای می‌گذارد. بسیاری از خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، مینرالوژیکی و بیولوژیکی خاک تحت تأثیر آتش‌سوزی تغییر می‌کند.
ایران از لحاظ اکوسیستم جنگلی ـ مرتعی در وضعیت بحرانی قرار دارد و این اکوسیستم‌ها هر ساله چندین بار طعمه حریق می‌شوند؛ بنابراین لازم است برای پیشگیری و شناخت دلایل آتش‌سوزی و همچنین توسعه ادوات و حمایت‌های مالی مبارزه با آتش‌سوزی اقداماتی صورت گیرد؛ اگرچه ارقام متفاوتی برای ارزش اقتصادی هر هکتار از عرصه‌های طبیعی جنگلی و مرتعی در ایران اعلام می‌شود؛ اما این ثروت عظیم، سالانه به دلیل نبود برنامه مدون و بودجه مشخص در اثر وقوع آتش‌سوزی‌های متعدد از بین می‌رود.
تاریخچه آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی
در ۱۰ سال گذشته، ۱۳ هزار و ۸۳۲ مورد حریق در عرصه‌های طبیعی ایران توسط ستاد بحران گزارش شد که منجر به از بین رفتن ۱۵۲ هزار و ۹۶۱ هکتار از عرصه‌های طبیعی کشور شد. ایران کشوری خشک و نیمه خشک است که حدود ۱۳ میلیون هکتار از سطح آن را جنگل‌های متراکم و پراکنده و حدود ۹۰ میلیون هکتار آن را مرتع تشکیل می‌دهد. این آمارها البته تفاوت قابل توجهی با آمارهای ماهواره‌ای دارند.
آتش‌سوزی‌ها به روایت MODIS
آمارهای سازمان ناسا با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای مودیس (MODIS) آتش‌سوزی‌های فراوانی را گزارش کرده است. بر اساس آمارهای این ماهواره که به صورت هفتگی گزارش می‌شوند، طی سال ۱۳۹۳ حدود ۲ هزار و ۷۰۰ فقره آتش‌سوزی توسط ماهواره رصد شد که در سال ۹۴ این تعداد به حدود ۲ هزار و ۸۰۰ فقره رسید. در سال‌های ۹۵ و ۹۶ با رشد قابل توجه حدود دو برابری، تعداد آتش‌سوزی‌های رصدشده در عرصه‌های طبیعی به حدود پنج هزار فقره رسید که بیشترین آتش‌سوزی‌ها در فصل تابستان و پاییز رخ داد. در سال ۱۳۹۷ آتش‌سوزی‌ها به حدود ۳ هزار و ۷۰۰ فقره کاهش یافت که بیشترین کاهش در فصول زمستان و پاییز مشاهده شد. نکته جالب توجه اینکه در سال ۹۸ تعداد آتش‌سوزی‌ها در عرصه منابع طبیعی به طور قابل توجهی کاهش یافت و در دو فصل بهار و تابستان به حدود یک هزار و ۳۵۰ فقره رسید. این در صورتی است که در دوره مشابه در سال‌های ۹۵ و ۹۶ در حدود ۲ هزار و ۷۰۰ فقره و در سال ۹۷ در حدود ۲ هزار و ۶۰۰ فقره آتش‌سوزی گزارش شد (شکل ۱).
شهریور و مهر، پر ریسک‌ترین ماه‌های سال
آمارهای تصاویر ماهواره‌ای حاکی از آن است که آتش‌سوزی‌های رخ‌داده در ماه‌های شهریور و مهر در سال‌های ۹۵ و ۹۷ به طور قابل توجهی بالاتر از ماه‌های دیگر بود. در سال ۹۶ تعداد آتش‌سوزی‌ها در تیرماه به حداکثر رسید. نکته جالب توجه اینکه در تمامی سال‌های ۹۳ تا ۹۷ تعداد آتش‌سوزی‌های گزارش‌شده در مرداد بسیار نزدیک به هم بود؛ اما در سال ۹۸ به شدت کاهش یافت. بالا بودن تعداد آتش‌سوزی‌ها در اوایل پاییز می‌تواند به واسطه تغییر شرایط آب و هوایی و در کنار آن، مسافرت‌های قابل توجه در اواخر فصل تابستان باشد (شکل ۲).
شکل ۳ حاکی از آن است که تعداد آتش‌سوزی‌های رخ‌داده در طول روز و شب تقریباً برابر است؛ به عبارت دیگر ۴۶ درصد از آتش‌سوزی‌ها در روز و ۵۴ درصد در شب اتفاق افتاده است. این نتایج، احتمال عمدی بودن آتش‌سوزی‌های را نشان می‌دهد؛ زیرا آتش‌سوزی‌های طبیعی به ندرت در شب اتفاق می‌افتند و بیشتر تابع شدت نور خورشید و بادهای گرم و خشک منطقه‌ای هستند.
پراکنش منطقه‌ای آتش‌سوزی‌ها
آمارهای حاصل از پوشش منطقه‌ای آتش‌سوزی نشان می‌دهد که بیش از نیمی از آتش‌سوزی‌های رخ‌داده در مراتع با غنای متوسط رخ داده است که تعداد آن به حدود ۱۱ هزار فقره می‌رسد. جنگل‌ها با تراکم متوسط که بیشتر در غرب کشور گسترش یافته‌اند با حدود پنج هزار فقره آتش‌سوزی در حدود یک چهارم از آتش‌سوزی‌ها را به خود اختصاص می‌دهند و مراتع غنی نیز بیش از سه هزار فقره آتش‌سوزی را پشت سر گذاشته‌اند. کمترین تعداد آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی در جنگل‌های متراکم، پراکنده و جنگل طبیعی دست‌نخورده گزارش شده است (شکل ۴).
آمارهای پراکنش استانی آتش‌سوزی نیز حاکی از آن است که بیش از نیمی از آتش‌سوزی‌های گزارش‌شده از ابتدای سال ۹۳ تا کنون تنها در استان خوزستان رخ داده که در حدود ۱۰ هزار و ۴۲۱ فقره است. استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و فارس نیز به ترتیب با ۴۰۰۰، ۱۵۶ و ۱۲۵۷ فقره آتش‌سوزی در زمره استان‌های پر مخاطره قرار گرفته‌اند. استان‌های شمالی کشور با وجود تراکم بالای جنگل در زمره استان‌های کم مخاطره قرار دارند. در استان‌های مازندران، گیلان و گلستان به ترتیب ۴۶، ۶۷ و ۱۲۲ فقره آتش‌سوزی گزارش شده است (شکل ۵).
کیفیت مبارزه با آتش‌سوزی‌ها
با توجه به اختلاف قابل توجه آتش‌سوزی‌های ثبت‌شده توسط ماهواره مودیس و تعداد آتش‌سوزی‌های گزارش‌شده خوشبختانه بسیاری از آتش‌سوزی‌های رخ‌داده قبل از گسترش قابل توجه مهار شده‌اند. گرچه مساحت آتش‌سوزی‌های ثبت‌شده توسط این ماهواره مشخص نیست؛ اما با توجه به فراوانی بالای آتش‌سوزی‌ها در عرصه‌های کشاورزی (که عمداً توسط کشاورزان برای پاک‌سازی انجام می‌گیرد) این ماهواره قابلیت بالایی در تشخیص آتش‌سوزی‌ها دارد.
متأسفانه آمارها نشان می‌دهند که بخش قابل توجهی از آتش‌سوزی‌ها عمدی یا در نتیجه سهل‌انگاری هموطنان رخ می‌دهد. به واسطه تعداد بالای این‌گونه آتش‌سوزی‌ها، احتمال گسترش آنها نیز بیشتر از آتش‌سوزی‌های طبیعی است. گرچه در کشورهای مختلف، شرکت‌های بیمه‌ای در بیمه کردن برخی از منابع طبیعی کشورها، همچون جنگل‌ها فعالیت می‌کنند؛ اما عمده این عرصه‌های جنگلی و مرتعی خصوصی هستند یا در صورت دولتی بودن به پارک ملی تبدیل شده‌اند. در پارک‌های ملی نیز بر اساس استانداردهای جهانی ادوات مبارزه با بلایای طبیعی باید مهیا باشد.
منبع :بیمه داری نوین
